Kuran evrensel bir kıtabtır. Bu kıtabı okuyanda okumayıp başkalarından duyanda Allah 'ın kitabının  evrensel olduğunu düşünür. Çünkü bu kitabın ölçüleri tum insanlığı ilgilendiren ve ahlaklarını düzenleyen bir kitabtır. Örnek :Allah adam öldümeyin ,hırsızlık yapmayın ,çalmayın,adaletlı olun, annenizle evlenmeyin ,kardeşınızle evlenmeyin vb...gibi  şeyler. Bunlar herkes için geçerlidir. O halde Kuran bunlardan bahsettiğine göre evrenseldir. Eğer insanlık  bunların tersini yapar veya yaşarlarsa hiç kimse bilmese bile iç huzursuzluk yaşarlar. Bu Allah 'ın yarattığı fıtrata ters düştüğü içindır. 

30/30- Hakka yönelen bir kimse olarak yüzünü dine çevir. Allah’ın insanları üzerinde yarattığı fıtrata sımsıkı tutun. Allah’ın yaratmasında hiçbir değiştirme yoktur. İşte bu dosdoğru dindir. Fakat insanların çoğu bilmezler.

 (31-32) Allah’a yönelmiş kimseler olarak yüzünüzü hak dine çevirin, O’na karşı gelmekten sakının, namazı dosdoğru kılın ve müşriklerden; dinlerini darmadağınık edip grup grup olan kimselerden olmayın. (Ki onlardan) her bir grup kendi katındaki (dinî anlayış) ile sevinip böbürlenmektedir.

selam ile

III � Üçüncü tasavvur yeni oluşmaktadır. M.İkbal, Fazlurrahman, H. Hanefi, M. Abid el-Cabiri, R.Garaudy, Ali Şeriatî, Abdulkerim Suruş, Mehmed S.Aydın, Mehmet Hatiboğlu gibi Müslüman entelektüeller tarafından savunulmaktadır.

Bu tasavvurun ortak paydasını şöyle özetleyebiliriz: Mu�tezile�nin savunduğu gibi Kur�ân Allah�ın fiil sıfatlarından olan irade ve kelâm sıfatının ürünüdür.

Yani ezeli değildir, yaratılmıştır. Mutlak olan Allah rölatif olan varlıkla ilişkiye girdiği zaman, çıkan ürün rölatiftir, mutlak değildir. Çünkü, Kur�ân�ı oluşturan dil (Arapça), Hz. Muhammed (insan) ve Arap toplumu rölatiftir. Vahiy ilişkisi bir zamanda (7.yüzyıl) ve bir mekanda (Arap yarımadası) vuku bulmuştur. Kur�ân, Lahûtî (ilahi) olduğu kadar nasûtîdir(insanidir).

Allah insan aklı ve insan diliyle insana hitap etmiştir. Vahiy ile insan aklı arasında mahiyet farkı değil, derece farkı vardır. Vahyin fikri muhtevası Arap kültürünün ve Arap zihin dünyasının içindedir. Tevrattan, İncilden dini fikirler içerdiği gibi, Arap cahiliye döneminin doğru fikir ve fillerini de içerir. Başta Hz. Ömer olmak üzere Hz. Muhammed ve arkadaşlarının doğru görüp uyguladıkları fikir ve fiiller vahiy tarafından onanır.

(Muvafakat-ı Ömer). Bundan dolayı Musa Carullah, bazı farzların temelinin sünnet olduğunu savunur. Bu bakış açısına göre vahyin bir dudağı gökte, bir dudağı da yerdedir. Yukarı aşağıyı belirler, aşağı da yukarıyı.

Kur�ân sadece gökten inmemiştir, aynı zamanda yerden bitmiştir. Yerle gök arasında diyalektik bir ilişki söz konusudur. Tanrı�nın hakkı Tanrı�ya insanın hakkı insana verilmiştir.(Esbab-ı Nuzul, Nesih-Mensuh, Mekki-Medeni.) Allah, Araplara hitap etmiştir.

Arapça ile bütün insanlığa hitap etmemiştir. O günkü iletişim imkânlarını ve yabancı dil bilme oranını göz önünde tutarsak bu son derece doğaldır. Aksi, abes olurdu. Allah dini Arap olmayanlara yayma sorumluluğunu (şahidlik.2/143) Araplara yüklemiştir. Kur�ânda tekrar hatırlatılan (tezkire) �ed-Din� Hz. Ademden beri peygamberlerin tebliğ ettikleri dindir. Yani İslâmdır. Ruh �beden metaforuna tekrar başvurursak, bu tasavvura göre Kur�ânın ruhu Hz. Ademden kıyamete kadar sabittir. Bunlar da Tevhid, MEAD (ahiret), ibadet (tapınma) ve Adalettir (salih amel/ahlak). Kur�ânın bedeni ise (şeriat) tarihseldir.

Yani Kur�ândaki sosyal ve siyasi hükümler (muamelât) Arap toplumunun maslahatları göz önünde tutularak oluşturulmuştur. Çünkü, sabit olan ed-Din, indiği toplumun yapısına göre �tedeyyûn� eder. Etini ve elbisesini tarihten ve toplumdan giyer. Vahyi ve ilahî (semavî) anlamda din tektir. Şeriatler ise muhteliftir. Son şeriatın (Kur�ân ve Sünnet) ismi de �Şeriat-i Muhammedi�dir.

Ortaçağda �islâmi İlimler�i tedvin eden Müslüman alimler, Arapların ihtiyacını karşılayan �Şeriat-ı Muhammedi� (Kur�ân-Sünnet) den ümmetin bütününün ihtiyaçlarını karşılayacak �islâm şeriatı�nı (İslâm medeniyetini) inşa ettiler.

Geleneğin katılığı ve taklidin yaygınlığı nedeniyle yeniçağa geçerken bu ortaçağ şeriatı aşılamadı. İslâm dünyasının her alanda yaşadığı krizin anlamı budur. Bugün �şeriat� denince herkesin şuuruna üşüşenler bunun kanıtıdır.

Bu tasavvura göre Kur�ân güneşe benzer. Güneş sıcaktır, dinamiktir varlık olarak sınırları belli olsa da ışıma yoluyla görülmez. Işıma yoluyla kendinden bir şeyler kaybeder. Kur�ân�ın ışıması Müslüman entelektüelin kalbi (aklı ve sezgisi) vasıtasıyla olur. Kur�ân�ı okuyan mümin entelektüel, ondan kimliğini, kişiliğini, benliğini, karakterini ve bilincini oluşturur ve dünyevi olgular, olaylar, fenomenler dünyasına dalar ve sorun çözer.

Kur�ân�ı tefsir etmez. Olayları tevîl eder (aslına, hakikatine icra eder, çözer). Bundan dolayı peygamber �Ma raahu�l-muminune hasenen fehuva intallahi hesanun= müminlerin iyi gördüğü, Allah indinde de iyidir� demiştir. Bu durumda hata da yapılsa bir sevap alınır. Hz. Ömer böyle bir şahsiyet idi.

Bu tasavvura �fenomenolojik� tasavvur ismi verilebilir. Olguların özüne bakar. Kur�ân bütünüyle �ölçü� değildir. Örnektir. Örneği kavrayan, Allah�ın karakterini ve insanlardan ne istediğini anlayan mümin, Allah gibi sorun çözer, kitap yazar, hüküm koyar. Çünkü �her dönemin ayrı bir hükmü vardır�(13/98).

Kitabı şerh etmez. Bulunduğu epistemolojik zemin yorumsamacıdır. hermenötiktir. Rölativizm ile mutlak hakikat iddiasının arasında, dinlemeyi bilen, hakikatin bulunabileceğine inanan, delile dayanan, iknai bir yoldur bu.

Bu tasavvuru bir başka metaforla da açıklayabiliriz. Bu tasavvurun Kur�an kavrayışı �yağmur�a benzer. Yağmur rahmettir. Yağmuru oluşturan su yeryüzünden gökyüzüne çıkar �bulut� olur yoğunlaşır ve yere �yağar�. Vahyin, Kur�ân�ın fikri malzemesi de yerden alınır. Vahyin bütün verileri yeryüzüne aittir. Olgular, niyetler, duruşlar, fiiller Allah tarafından Semadan dinlenir ve Vahiy pasajları (ayetler) olarak �inzal� edilir. Vahiy, Kur�ân�da rahmettir(7/203).Yağmur humuslu topraklarda berekete dönüşür. Vahiy de kalbi �yumuşak� olan insanlarda hidayete dönüşür.

Bu bakış açısında merkez dinamik olduğu için çevre ve etraf da dinamiktir. Hz. Muhammed ve Sünneti de ölçü değil, örnektir (usce). Kur�ân ile sünnet arasındaki fark Allah ile Hz. Muhammed (halik-mahluk) arasındaki fark kadar büyük değildir. Hz. Muhammed�in yanılabilirliği oranında azdır. İnsanların en hayırlıları Sahabe, sonra tabiun, sonra etba-ı tebiun değildir. İnsanlar bir tarağın dişleri gibi eşittir. En hayırlıları en muttaki olanlarıdır.

Üçüncü tasavvura göre din, salt bir takım kutsal kişiler (peygamber, sahabe, veli, şeyh, imam, ilahiyatçı,vs.) kutsal mekanlar (Kâbe, Mescid-i aksa, cami,vs.), kutsal zamanlar (Ramazan, Cuma, Kadir gecesi vs.), kutsal nesneler (Kur�ân, zemzem, tesbih, seccade, sarık, cübbe, vs.) değildir.

Din salt ahiret için (köşk, şarap, huri) yapılan bir takım özel ibadetler (hacc, oruç, namaz, Kur�ân okuma vs.) de değildir. Din, Tevhid inancı ile birlikte (iman) bunun zorunlu yansıması olan adalettir (salih amel). Din, dünya içindir, dünya da ahiret içindir. Din, gün boyu iyiliği, adaleti hakkaniyeti ayakta tutmaktır, bunları ikâme etmektir. Kötülüğü, haksızlığı, zulmü engellemektir (emr-ibil ma�ruf ve nahye ani�l-munker). Sosyal ve siyasal günah işlememektir. Çünkü bunlar büyük günahlardır. İnsan hakları ihlalleri büyük günahlardır. Ahlâki her davranış, gün boyu işlenen daimi sevaptır, ibadettir. Bir öneriyi, çözümü, fikri ve fiili �dini� kılan şey, başına bir ayet veya hadis yerleştirmek değildir. Muttaki bir bilinç, temiz bir vicdandan gelen her öneri, çözüm, fikir ve fiil, dinîdir.  İlhami Güler

"... Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir yol-yöntem kıldık. Eğer Allah dileseydi, sizi bir tek ümmet kılardı; ancak (bu,) verdikleriyle sizi denemesi içindir. Artık hayırlarda yarışınız. Tümünüzün dönüşü Allah'adır. Hakkında anlaşmazlığa düştüğünüz şeyleri size haber verecektir." (Maide, 48)

Netice itibariyle şunu anlamış bulunmaktayız;  Kur�an bizim için şunu ifade ediyor, 1-) Kuran�ın iman esasları evrenseldir. 2-) Kuran�ın ahlaki esasları evrenseldir. 3-) İbadet (dua, tapınma, yardımlaşma) evrenseldir. 4-) Şeriat/hukuk evresel değildir, onu müminler yaşadıkları toplumun vaziyetine (sosyal ve ekonomik yapısına) göre, Kuran�dan ilham alarak hukuk sistemi geliştirirler.

Evreni Allah yaratmıştır.  Kevni yasaları (fizik kurallarını) Allah koymuştur.  İnsanı en güzel bir biçimde Allah yaratmıştır. İnsanın sinesinde taşıdığı özellik ve içgüdü/duyguları Allah koymuştur. Fıtratımızı oluşturan özelliklerimizi şekillendiren Allah�tır. Aklımızı Allah yaratmıştır.

Yaşam koşularını canlıların tam ihtiyacına göre, etrafımızda olup biteni, dünyayı ve içindekileri tam bize göre, aklımızı bizim ihtiyacımıza göre, Allah bizlere bahşetmiştir. Kur�an�ı da tam insanlara göre indirmiştir.  Aslında bu sayıp sıraladığımız her şey, Allah�tan bizlere bir lütuf ve hepside mübarektir.

Kur�an�a aykırı davranmak nasıl vebalse, İnsanın yaratılış özelliğine (fıtratına) ters davranması, fizik kuralarını ihlal etmesi, akla aykırı davranılması da vebaldir, bunların hepsi insanlık içindir, bir birinden ayrı düşünülemez, çünkü hepsini bizlere veren yüceler yücesi Allah�tır.

Kuran tüm zamanlara ve tüm mekanlara hitap eden evrensel bir kitap olduðuna göre,

Kuran dili kalbin dilidir, her insanýn anlayabileceði içindeki sesin dilidir. Arapça doðru çeviri için temel alýnmalýdýr. Arapça bilmeyen kiþilerin Kuran’ý kendi dillerinde okumalarý daha doðrudur. Ezberlenmiþ hokus pokus cümleleri, sihirli kelimeler yoktur, anlaþýldýðýnda ýþýldayan kelimeler vardýr. Kiþi, normalde yüzde yüz, tam anlam veren cümleleri anlamadan söylediðinde insan, benliðine etkisi yüzde sýfýr, bilemedin huþu ile yüzde on olacaktýr. Oysa anlamý yüzde yetmiþ karþýlayan çeviri ile bile bunun kat kat üzerinde fayda saðlar. Ses tonundan ya da makamdan tat almak Kuran’ý þarký yerine koymaktýr ki, yanlýþtýr. Kuran evrensel ise, herkes kendi dilinde okumalýdýr, herkesin Arapça okumasýný beklemek evrensellikle baðdaþmaz.

Kuran, þekilsellikten uzaktýr, esnektir, ana yolda doðru yürüdükten sonra, bireye günlük hayat detaylarý konusunda özgürlük sunar. Bu nedenle, Kuran’ý dünyanýn her hangi bir yerinde her hangi bir kiþi kolayca hayatýna alýp, öze dair olaný kolayca uygulayabilir. Kuran evrensel ise, esas olan iman etmektir. Tuvalete hangi ayakla girileceði, yemeði hangi elle yeneceði Kuran’ýn ilgilendiði konular deðildir.  

Herhangi bir ayet okunduðunda, onu anlama süreci Kuran’ýn bütünü göz önüne alýnarak verilmelidir. Kuran genelinde tüm inananlar için takva önerilir, erkekler için Yusuf peygamberin örneði vardýr, örtünme ile ilgili ayette önce erkeklere hitap edilip, önce onlardan ýrzlarýný korumalarý istenir, sakýnma konusunda kadýna da erkeðe de eþit oranda yükümlülük getirilir. Bunun ardýndan, erkek kiþinin herhangi bir þeyden tahrik olabileceði kolaylýðýna kaçýp, ona hiç suç yüklemeyip, korunma fonksiyonunu yüzde yüz kadýna yükleyip onu poþetlemek erkeðin yüzsüzlüðüdür. Kuran’ýn bütünlüðü iyiliði, güzelliði, barýþý emrettiði halde, bir ayetten çýkarým yapýp, cihat ediyorum diye insanlarý öldüren kiþinin Kuran’ý anlamasýnda da hata vardýr. Kuran evrensel ise, Kuran’ýn bütünlüðü içinde verdiði anlam, tek tek ayetleri anlamlandýrmaya çalýþan kiþi için bir üst seviyede yol gösterici olmalýdýr. Bu þekilde ayetlere parça parça baktýðýnda, Kuran’ý günlük hayatýna almakta sorular ile karþýlaþabilen pek çok insan, Kuran’ý bir bütün olarak kolayca hayatýnýn merkezine alabilir.

Herkes Kuran’dan kiþisel ve toplumsal olarak kendi bulunduðu ortam çerçevesinde sorumludur. Kiþi, Kuran bütününün getirdiði ana ilkeleri, kendi yaþam özeline en iyi þekilde tatbik etmeye çalýþýr, Arabistan yaþam stilini klonlamaz. Kuran evrensel ise, herkes infaký kendi koþullarýna göre yapar, orucunu kendi ülkesinin yiyeceði ile açar, kýyafetini kendi ülkesinin koþullarý ile giyer. Yüzlerce yýl öncesinin Arabistan yaþantýsýný insanlara bire bir uygulatmaya çalýþmak evrensellikle baðdaþmaz.

Benim anladýklarým böyle.