Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Kur’ân-ı Kerîm, insanı Hak’tan eğleyen şeylerin başında servet biriktirmeyi ve oğullarla övünmeyi sayar. Şu âyet onlardan birisidir:

“İman edenler! Servet (mal) iniz  ve oğullar (evlad) ınız sizi Allah’ın zikrinden eğlemesin.”[1]

İnsanın mal tutkusu bütün zamanlarda aşağı yukarı aynı kalmış fakat hakimiyet kurma eğilimini kamçılayan çok oğul/çocuk sahibi olma isteği hep değişmiştir. Bu eğilim ortaçağda, kabile ve ırk taassubu, siyasi yandaşlık ve mezhepçilik olarak ortaya çıkar. İnsanın bu zaafı şimdiki zamanlarda kendisini makam hırsı, cemaatçilik, kulüp ve dernek yandaşlıkları olarak gösteriyor.

Kur’ân, servet ve oğullar gibi insanı gerçeğe karşı oyalayan şeylere lehv der. Bütün zamanlarda insanın yakasını bırakmayan ihtirası da bu lehv cümlesinden sayar:

 “Bırak onları yesinler, bir süre yararlansınlar ve ihtiras (emel) onları eğlesin (lehv), ama yakında bilecekler."[2]

Her asırda bütün çekiciliği ile süregelen ticaret ve alışveriş tutkusu da Kur’ân-ı Kerime göre bu lehvlerdendir.[3] Dahası, Kur’ân’a göre oyalayıcı her türlü söz (lehve’l hadîs[4]) bile bu cinsten olabilir. Böylece söze benzeyen yönlendirici yazı ve müzik de lehv kapsamına alınmış olur.

Yalnız burada temas edilmesi gereken önemli bir husus vardır. Bu sayılanlar insanı gaflete düşürebilir. Allah’ın kitabından alıkoyabilir, Hak ve hakikatten uzaklaştırabilir. Ama bunların her biri, aynı zamanda bu hayatı yaşamanın zaruretleridir. Evlat, yaratılış kanunlarının zorunlu bir sonucudur. Çocuk, kişinin babasına nispetle kendisidir. Mal canın yongasıdır. Ticaret rızık kazanmanın ahlaki ve meşru görülen bir yoludur. Emel olmadan da hiç bir gayret gerçekleşmez. Yine herkesin malumudur ki, amelsiz emel boş olduğu gibi emelsiz bir amel de gerçekleşemez. İyi bir ameli emel edinmek elbette hayırlıdır.[5]

Kaldı ki Kur’ân hayatı tamamen terketmeyi salık veren bir ruhbanlık önermemiştir.

Öyleyse yukarıda sayılan lehviyyâtın her biri Kur’ân’ın tamamen terkedilmesini önerdiği şeyler olamaz. Yüce Kitap belki bunlarda ölçünün kaçırılmasını; çoğaltma yarışını ve onlarla övünmeyi istemez. İtidali tavsiye eder. Nitekim bir yandan bu hayattan nasibin unutulmaması gerektiğine işaret ederken[6], diğer yandan bu hayatı tümüyle alıkoyucu diye niteler:

“Ve şimdiki hayat, bir oyun ve eğleyiciden başka bir şey değildir.”[7]

O hâlde Kur’ân lehviyyâtın bütünüyle terk edilmesini değil, belki onlarla ölçünün kaçırılmamasını istiyor. Çeşitli pasajlarında da bunu başarabilmenin yolunu gösteriyor. İnsan çoğun ardına düşmesin, Rabbine dayansın, çoğu verene yönelsin diyor.

İşte bütün bu tafsilat inişte onaltıncı sırada olan Tekâsür sûresinde yoğunlaştırılmıştır:

“Sizi çoğaltma yarışı eğledi,”

“Çoğaltma yarışı” yahut çokla övünme, eğledi (lehv) sizi. “Çoğaltma yarışı” diye tercüme ettiğimiz kelime metinde et-tekâsür[8]şeklinde geçer. Bu “çokla övünme” anlamına da gelebilir. Aynı kelime bir de Hadîd suresinde servet ve oğullarda çoğaltma yarışı formuyla kullanılır:

“Bilin ki, şimdiki hayat ancak bir oyun ve eğleyici (lehv) den, bir süsten, aranızda bir övünmeden, mallarda ve oğularda çoğaltma yarışından ibarettir.”[9]

Tekâsür suresi şöyle devam eder:

“kabirleri ziyaret edinceye kadar.”

 Mal düşkünü, mevki müptelası,kendisini ticaret ve  alışverişe kaptırmış, ihtiraslı kimselerin gözü kararmıştır. Onlar kabristanı görmez, kabir ziyaretinden de hoşlanmazlar. Onların oraya tek ziyaretleri, dönüşü olmayan son bir ziyaret olur. Ölünceye kadar çoğaltma yarışı yönlendirir onları. Sure şöyle devam eder:

“Hayır, hayır! Yakında bileceksiniz!

Sonra, hayır, hayır! Yakında bileceksiniz!”

“Hayır, hayır! Kesin bilgiyle bilseydiniz,”

Müfessirler, “Bilseydiniz” sözcüğüne verilmesi gereken cevabın gizli olduğunda ittifak etmiş gibidirler. Bizce, sözün devamını bu şartın cevabı saymaya bir engel yoktur:

“elbette görürdünüz Ateşi.”

 Yani, servet, makam, ticaret, yandaşlık, tûlu emel ve benzeri şeyler gibi hayatınızı kuşatan Haktan eğleyiciler (lehviyat) i anlasaydınız, sizi beklemekte olan ateşi de elbette görürdünüz. Sûre devam ediyor:

“Sonra onu kesin görüşle göreceksiniz, ardından da hiç kuşkusuz o gün, Naîmden sorguya çekileceksiniz.”

Yani kabirleri son ziyaretinizde anlayacaksınız. Daha sonra da diriltilip naîm üzerine bir sorguya çekileceksiniz.

Peki naîm nedir?

Naîm çok nimet demektir. Bunlar da Kur’ân yorumcularına göre Allah’ın ikramı olan şeylerin her biridir. O zaman çoğaltmaya ve çokla övünmeye konu olan her bir şey de nimet diye nitelenmiş demektir.

Dilimize nimetler diye çevrilen bu kelimeyle kast edilen şeyin, risalet olduğunu söyleyen yorumcular da vardır.[10]

Kur’ân’ın genel üslubuna bakıldığında da, çok nimet, hep nimet olan üstün nitelikli cennetlere naîm dendiği görülür. Ancak Kur’ân kendisinden sorulacak şey hakkında daha çok insanların eylemlerine vurgu yapar. Başka bir pasajında da nimetlerin sorulacağından söz etmez. İşte bu durum naîm üzerinde biraz düşünmemizi gerekli kılmaktadır.

Tekâsür Sûresinden bir müddet sonra nazil olan Hümeze Sûresinde, “Biriktirdikleri servetle sonsuz yaşayacaklarını düşünenlerin fuâdlarını tutuşturulmuş ateşin saracağı” bildirilir.[11]  Bu iki sûre tertipte de ard arda yer alır. Bu yakınlık, kendisinden sorulacak olan nimet üzerinde farklı bir şey düşünmemizi gerekli kılan bir boyut kazandırmaktadır.

Şimdi şu âyeti okuyalım:

 “Size işitme, göz ve dimağlar verdi. Belki şükredesiniz?” [12] 

 “Kuşkusuz işitme, göz ve dimağ; gerçekten, insan bütün bunlardan sorguya çekilecektir.”[13]

İşitme, göz ve dimağ anlama yetisini oluşturan şeylerdir. İlk ikisi bedensel, üçüncüsü ise düşünsel zihin. Hisler sem ve basar, dimağ ise fuâd şeklinde ifade ediliyor. İlk âyette zihinsel faaliyet alanları belirleniyor, son âyette ise İlahî sorgunun bunlara yapılacağı bildiriliyor.

Kur’ân suçluların azaba maruz kalmalarının sebebini de, vahye kulak vermemeleri yahut düşünmemeleri olarak gösterir. Şimdi şu âyete bakalım:

“Eğer dinlemiş olsaydık veya akletmiş olsaydık, cehennem (saîr) ehli içinde olmazdık.”[14]

Suçlular, eğleyici şeyler (lehviyyat) e karşı hislerini yahut akıllarını çalıştırmadıkları için azaba uğradıklarını öteki hayatta itiraf ederler. Bu âyette düşünme, dinleme fiiline atfediliyor. Demek ki onlar bu iki işten birisini yapsalardı yetecekti. Vahye kulak verseler, yahut akıllarını kullansalardı doğruyu bulacaklardı.

Şimdi dilimize nimetler diye çevrilen, kendisinden sorulacak olan naîm üzerinde düşünebiliriz.

Arap Dilinde, mukabilinde teşekkürü gerektiren her türlü ikrama nimet denir.[15] Nimet deyince ilk akla gelen de insana mutluluk ve zevk veren yaşamsal gereçlerdir. Ve onlar elbette sınırsızdır. Onları saymaya kalksak sayamayız.[16]

Ancak bir hayvana yedirilip içirilen rızka nimet denmez. İkram, onu takdir edecek, karşılığında teşekkür edebilecek âkıl (nâtık) birisine yapılmalıdır.

Bu durumda Hümeze sûresinde kendisinden sorulacağı bildirilen şey, güven, sıhhat, uyku, yiyecek, giyecek, gölge ve soğuk su gibi şeyler değil onları şükre yahut küfranı nimete dönüştürebilecek anlama yetisi olmalıdır.  Çünkü her türlü rızık, ikram ve ihsan ancak bu kabiliyet sayesinde nimete dönüşmektedir.

Elbette Peygambere verilen Risâlet de mecnunlar ve hayvanlar için değil ancak bu kabiliyeti olanlar için birer nimettir.

Hem insandaki dinleme ve anlama kabiliyeti naîm gibi genel ve süreklidir.

Eğer bu doğruysa, Hümeze Suresinde herkesin uhrevi sorumluluk kapsamına alındığını söyleyebiliriz. Risâletten haberi olsun olmasın herkesin. Tabi akıl nimetinden mahrum bırakılanlar dışında.

Doğrusunu Allah bilir.

AHMET BAYDAR