HANiFDOSTLAR.NET

 

Kuran Müslümanı
 

(Şahıs odaklı din anlayışından Allah odaklı din anlayışına...)

Ana Sayfa Hanif Mumin  Iste Kuran Kurandaki Din  Kur'an Yolu  Meal Dinle Sohbet Odasi Hanifler E- Kitaplik Kütüb-i Sitte ?  ingilizce Site Kuran islami Aliaksoy Org  Hasanakcay Net Tebyin-ül Kur'an Önerdiğimiz Siteler Bize Ulasin

 

- Konulara Göre Fihrist

- Saçma Hadisler

- Hadislerin-Sünnetin İncelemesi

- Haniflikle İlgili Sorular Cevaplar

- Misakın Elçisi Kim?

- Kuranda Namaz/Salat

- Onaylayan Nebi

- Kuranda Namaz/Salat

- Enbiya 104

- Kuranda Yeminler

- Adem Hakkında Sorular

- Ganimetleri Resulün Eline Nasıl Vereceğiz?

- Allahın ındinde YIL ve DOLUNAYLAR

- Abese ve Tevella

- Hadisçilerce Tahrif Edilen Ayetler

- Mübarek Yer, Mübarek Vakit

- Arkadaş Peygamber

- Kuranın İndirilişinden Günümüze Gelişi

- Bir Türban Sorusu

- Kuran ve Bize Öğretilenlerin Farkı

- Namazın Kılınışı

- Hadislere Göre Namaz

- Kuranda Salat Namaz mıdır?

- Kuran Yetmez Diyen Uydurukçular

- Bizler Hanif Dostlarız

- Sahih Hadis mi İstersiniz?

- Hakkı Yılmaz'ın Tebyin Çalışması

- Kur'anı Anlamada Metodoloji

- Tarikatçıların Çarpıttığı Birkaç Ayet

- Nasıl Kur'an Okuyalım?

- Kur'anı Kerim Nedir?

- Kur'anda Oruç

- Allah'sız Bir Din ve Allah'sız Bir Kur'an İnancı

- Kuransız Bir İslam Anlayışı ve Müşrikleşme

- Meal Çalışmasına Davet

- Allah Şahit Olarak Kafi Değil mi?

- Doğru Hadisleri Ne Yapacağız?

- Kur'andaki Muhammed ve Peygamberlerin Misyonu

- Mahrem, Avret, Ziynet

- Nur Suresi Çeviri-Yorum

- Cilbab

- Resule İtaat Ne Demektir?

- Hadis Kalburcuları ve Kalburları

- Kur'anı Kerim'in İndiriliş Gayesi

- Kur'anda Amellere Karşı Cahili Yaklaşım

- İslamdışı İnanışlara Kur'andan Örnekler

- Biri Şu Haram Üretim Tesislerini Kapatsın

- Tasavvufta İslam Var mı?

- İslamda Delil Sorunu

- Kurban Kesmek

- İlahi Hitabın Serüveni

- Ecel Nedir?

- Şirk, İşrak, Müşrik, Müşareke, Müşterik

- Büyü Yapan ve Yaptıranlar

- Peygamberlere Karşı Rabbani Yaklaşımlar

- Salat-ı Tefriciye yada Zikri Çarpıtmaya Bir Örnek

- Mucize Nedir?

- Ayrılıkların Nedenleri

- Sıfır Hata veya Kur'an

- Haniflik Nedir?

- Rabıta İle Şeyhlere Tapanlar

- Hadis Zindanının Mezhepçi Mahkumları

- İslam Dininin Öğrenilmesinde Kaynak Sorunu

- Fasık ve Münafıkların Genel Tanımlaması

- Hadisler, Hıristiyanlık ve Selman Rüştü

- Kur'anı kerim'in İndiriliş Gayesi

- Müstekbirlere Karşı Cahili Yaklaşım

- Halis-Hanif İslam

- Kur'anda Şefaat

- Fuhuş Tellalı Tefsirciler

- Hayızlıyken Neden Namaz Kılınmasın?

- Cebrail, Vahiy, Melek

- Dindarlıkta Müşrikleşme Temayülü

- Büyü Yapan ve Yaptıranlar

- Yaratılış, Adem, Havva

- Kur'an Yerel mi, Evrensel mi?

- Reform Dinde mi, Dindarlıkta mı?

- Ne Mutlu Tağutu Olmayanlara

- Peygambere Saygı(?)

- Hadislere Kanıt Diye Gösterilen Ayetler

- Allah Nazara Karışmadı mı?

- Kur'anı Kerimle Amel Etmek Mümkün mü?

- Kur'anda İnkar Edenlerin Vasıfları

- Müminlerin Vasıfları

- Allah'ın Vasıfları

- Kur'anın Vasıfları

- Dine Karşı Cahili Yaklaşımlar

- Kur'an Merkezli Din

- İrin Küpü Patladı; Mevlana

- Hurafe ve Bidatlar

- Peygamberi Tanrılaştırma

- Hz. İsa'nın Ölümü

- Allah'ın Mesajının Adı: Kelamullah

- Allah'ın Resule Uyarıları

- Kur'ana Göre Tenkit ve Eleştiri Nasıl Olmalı?

- Kur'anda Sevgi

- Sofuların Devlet Desteğiyle Desteklenmesi

- Hans Von Aiberg Aldatmacası

- Kabir Azabı Safsatası

- Kur'an Kıssalarının Önemi; Masal Değiller

- Kur'anda Toplumsal Sünnetler

- Tefsirde İsrailiyyat

- Kardeş Evliliği Olmadan Çoğalma

- Hans Von Aiberg Tutuklandı

- Kur'anda Tevbe Kavramı

- Yaşar Nuri Öztürk'ün Yorumuyla Namaz

- Karadelikler; Bir Büyük Yemin

- Mezhepçilerin Ümmi Açmazı

- Kabe Nedir? Mekkede midir, Kudüste mi?

- Kur'anda Ruh Kavramı

- Kur'anda Nefs Kavramı

- Amin Kavramı ve Putperestlik

- Diyanet İşleri Başkanlığının Sitemize Cevabına Cevaplar

- Resul ve Nebi -1

- Resul ve Nebi -2

- Sapık Bir Fırka: Hansçılar

- Cihad mı, Çapulculuk mu?

- Kur'an Deyip Namazı Yok Sayanlar

- Cennete Sadece Müslümanlar mı Girecek?

- Kur'anda El Kesme Cezası var mı?

- Nazar veya Göz Değmesi Var mı?

- Şehadet Getir, Münafık(?) Ol

- Kur'anda Eleştiri Metodu

- Hacc Mekkede mi, Bekkede mi?

- İslami Tebliğde Kur'an Metodu

- Saptırılan Kavram: Mekruh

- Kur'anda Cuma Namazı var mı?

- Of Be Kader, Allah mı Suçlu Yoksa Biz mi?

- Kader Açısından Cebir ve İhtiyar

- Baban Peygamber Olsa Ne Yazar

- Kur'anda İnsan Hukuku

- Vahdet-i Vücud, Şirkin Alası

- Tasavvufi Bilginin Kaynağı Vahiy mi?

- İslam'da Resullük Son Bulmuştur

- Teveffi Kelimesi ve Arap Dili

- Tasavvuf Üzerine Düşünceler

- Nefis Mertebelerinin İç Yüzü

- Allah Rızası Anonim Şirketi; Tarikatlar

- Tasavvuf ve Eşcinsellik -1

- Tasavvuf ve Eşcinsellik -2

- Nakşi Şeyhi Allah'ın Avukatı mı?

- Kur'anda "ve+la" Öbeği

- Putlar ve Tapanlar

- Son Peygamberimizin Okuma Yazması

- Mesih ve çarpıtılan Bir Ayet

- Hac İzlenimleri

- "Üzerinde 19 var" da Son Nokta

- Secde Emri

- Kur'andaki Hac

- Aracıların Gaybı Bildiği İnancı

- Tarikatçı - Müşrik Karşılaştırması

- Gazali'nin Kadına Bakışı

- Kur'anda Kadına Verilen Önem

- Başörtüsü Allah'ın Emri Değil

- Başörtüsü Takmak Kur'anda Var mı?

- Kur'anda Kadın Dövmek Var mı?

- Cariye, Köle; Utanmaz Mealciler

- Kadına Yönelik Şiddet

- Sünnet Edilen Kızın Öyküsü

- Erkekçe ve Kadınca Meal Konusu, Nebe 33. Ayet

- Harem - Selamlık Kimin Emri?

- Zina, Evlilik ve Örtünme Adabı

- Cariyeleri Aç, Hür Kadınları Kapat (!)

- Çok Eşliliği Yasaklayan Ayetler

- Kur'ana Göre Evlilik Hukuku

- 2 Kadın = 1 Erkek, Uydurma mı?

- Danimarkalı mı Sapık, Buhari mi?

- Ebu Hanife, Cariyenin Avreti

- Nisa 25, Hür Kadın ve Fahişe İfadesi

- Maymunların Hadisi ve Recm Vahşeti

- Hz. Muhammed'in Tebliği

- Peygamberi Tanrılaştırma

- Angarya Haline Getirilen İbadet

- Buhari'nin Hadislerini Buhari Yazmamıştır

- Hadis ve Sünnet Gerçeği

- Uydurma Hadisler, İslamın Kara Boyası

- Hadisler Dinin kaynağı Olamaz

- Uydurmaların Sınırı Yok; Şeytan Geyiği

- Beşeri Hükümler Neden Kutsal Oluyor?

- Hadis - Kur'an Çelişkisi

- Kur'anda/Dinde Olanlar ve Olmayanlar

- Cehennem'den Çıkış Yok

- Kur'anda Tağut

- Ebu Hureyre Gerçekte Kimdir?

- Hadis - Mantık Çelişkileri

- Kurban ve Kurban Bayramı Nereden Geliyor?

- Hadislere Göre Kur'an Eksiktir

- Bildiri: İslam Anlayışında Reform

- Arapça mı, Arap Saçı mı?

- Koca mı Üstün, Allah mı?

- Esbab-ı Nüzül Komedi Hadisleri

- İşte Geleneğin Dini

- Ulul Emir İle Kim Kastediliyor?

- Kul Hakkı

- Yezidi Bir Gelenek: Aşure Tatlısı

- Hz. İbrahim'den Asrımıza Dersler

- Taklitçiliğin Boyutları

- Seb-ul Mesani Nedir?

- Kelle Sayılarak Gerçek Bulmak

- Kıyamet - Mahşer Günü ve Sonrası

- Kur'anda Namaz Vakitleri

- Kur'anda Cuma Konusu

- Salih Olmak Yetmez

- Hudeybiye Anlaşması Uydurma mı?

- Kitap Yüklü Eşekler

- Kur'andaki Hac

- Hz. Nuh'un Oğlu Kimdi? İftira mı?

- Ruhun Ağırlığına Başka Bakış

- Hz. İbrahim Yalancı Değildi

- İncil'de Kadına Bakış

- Şirkin Büyüğü Küçüğü Olur mu?

- Kur'andaki Abdest ve Hijyen

- Din de Bir Araçtır

- Kur'an Okumanın Zararları

- Kur'anda Dua Ayetleri

- Kur'anda Tarih Kavramı ve Bilinci

- Şekilsel Secde Kur'anda Yok mu?

- Salat ve salatı İkame

- Kur'andaki Emr Kavramı Üzerine

- Dindar İnsanlar Şirk Koşar

- Alak Suresinin İlk Beş Ayeti

- Men Arefe'nin Çözümü

- Kur'andaki Av Yasağı

- Fıtrat ve Namaz Vakitleri

- Kur'anda İnsan Hukuku

- Din Büyüklerini Tanrılaştırma

- Allah'a ve Muhammed'e Değil

- Kur'andaki Örnek Tevekkül

- Şekilsel Rüku Kur'anda Yok mu?

- Hz. İbrahim Kuşları Kesti mi?

- Ehli Sünnet Dininin Anayasası

- İnsan Allah'ın Halifesi mi?

- Kur'an Üzerinde Düşünmek

- Şirkin Kuyusuna Düşenlere Uyarılar

- Kur'an Ölülere Okunmak İçin mi İndirildi?

- Ayda Okunan Kur'an Masalı

- Hz. İbrahim, Safa ve Merve Masal mı?

- "Haç"er-ul Esved (!)

- Mevlana Sahte Bir Peygamber Değil mi?

- Tasavvufun Tanrısı İki Zıttır

- Kur'andaki Tasavvuf: Teveccüh

- Önce Batıl ve Hurafe İle Savaşalım

- Resuller Haram Kılamaz mı?

- Elçi Muhammed ile İnsan Muhammed'in Farkı

- Tarikatlarda Aracılar Rezaleti

- Nur Suresi 31. Ayet Nasıl Çarpıtılıyor?

- Sırat Kıldan İnce, Kılıçtan Keskin mi?

- Kur'anda Zalimler

- Bütün Mehdileri Çöpe Atıyoruz

- Kur'ana Göre Ramazan Ayı ve Haram Aylar

- Tasavvufçuların İlahı; Varlık ve Yokluk

- Tasavvufçuların Küçük Putları

- Sünnet Etmek yaratılışı Değiştirmedir

- Son Peygamberimizin Mektupları

- Fıtrat ve Namaz Vakitleri

- Mescid-i Aksa Nerede?

- Büyük Kandırmaca: Hadis

- Kur'an Neden Arapça Olarak İndirilmiştir?

- Kimin dini? Kimin Kitabı? Kimin Meali?

- Evliya Kelimesinin geçtiği Ayetler

- Şimdiye Kadar Yaşanan İslam

- Ayın Yarılması Diye Bir Mucize Yoktur

- Kabe Dikili Taş Değil mi?


Up | Down | Top | Bottom
 
Şu da emredildi: Yüzünü dine bir Hanif olarak çevir. Sakın müşriklerden olma.

Yunus Suresi 105

Ben bir Hanif olarak yüzümü gökleri ve yeri yaratana döndürdüm. Müşriklerden değilim ben.

Enam Suresi 79

İbrahim ne bir Yahudi idi, ne de bir Hıristiyan. O sadece hanif bir müslümandı. O müşriklerden değildi.

Ali İmran Suresi 67

Şu da kuşkusuz ki, İbrahim başlıbaşına bir ümmetti; bir Hanif olarak Allah'ın önünde eğiliyordu. Müşriklerden değildi.

Nahl Suresi 123

De ki Allah doğrusunu söylemiştir / vaadinde sadıktır.Haydi artık Hanif olarak İbrahim'in Milleti'ne uyun! Müşriklerden değildi o.

Ali İmran Suresi 95

Allah'a ortak koşmadan, Hanifler olarak... Allah'a ortak koşan kişi, gökten düşmüş de kendisini kuşlar kapışıyor veya rüzgar onu uzak bir yere fırlatıp atıyor gibidir.

Hacc Suresi 31


Up | Down | Top | Bottom

HABERLER

 

 








 

 

  Hanif Islam

 

Genel Tartışma
 Hanif Dostlar Ana Sayfa -> Genel Tartışma
Konu Konu: ritüeller... Yanıt YazYeni Konu Gönder
Yazanlarda
Gönderi << Önceki Konu | Sonraki Konu >>
asım
Uzman Uye
Uzman Uye


Katılma Tarihi: 14 agustos 2008
Yer: Turkiye
Gönderilenler: 1700
Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP Alıntı asım

Ritüeller türlerine göre;
Dinsel Ritüeller, Sihir/Büyü (Majik) Ritüeller, Sosyal Ritüeller.
Amaçlarına göre;
Günahların Temizlenmesi ya da Arındırma Amacıyla Uygulanan Kathartik Ritüeller, Günahların Affı İçin Yapılan Ritüeller, Tanrıları Öfkesini Yatıştırma Ritüelleri.
Kullanılan araçlara göre;
Benzetme/Analogie Ritüelleri, Sübstitüsyon Ritüelleri.

Ritüel nedir?

Her dinin iki kısmı vardır; birinci kısma teorik, ikinci kısmına dinin pratik kısmı, diyebiliriz. Dinin teorik kısmını teoloji veya dinin felsefesi olarak niteleyebiliriz. Mesela Hitit dinindeki teori nedir, yahut dinin ana fikri yada felsefesi nedir?
İnsanların hayatında olabilecek iyi ve kötü şeylerin tanrılardan geldiği, tanrıların efendi ve insanların da köle konumunda olduğu, insanların tanrılara ancak iyi hizmet ettikleri zaman iyi ve sağlıklı bir hayata kavuşabilecekleri, aksi halde bir efendi kölesini nasıl cezalandırırsa tanrıların da onları aynı şekilde cezalandırabileceği şeklinde bir düşünce, mesela Hitit dininin ana felsefesi olarak düşünülebilir. Böyle bir düşünce yapısı çok tanrılı dinlerde olduğu kadar, tek tanrılı dinlerde de dinin felsefesi olabilir. Mesela Hıristiyanlıkta trinite dediğimiz, teslis dediğimiz üçleme, yani Meryem, İsa ve Ruh-ül Kudüs üçlüsü dinin esas yapısını oluşturur. Ayrıca Müslümanlık dininin teolojik doktrini kabul edebileceğimiz, Hıristiyanlık ve diğer dinlerden farklı başka bir olgu olan, Allah’ın tek ve ebedi olması, doğmamış ve doğurtmamış olması da Müslüman dininin doktrini olarak ortaya çıkıyor. Bunu da İslam’ın ana felsefesi olarak kabul edebiliriz. Dolayısıyla, her dinde bir teorik kısım vardır, şeklinde düşünebiliriz. Bahsettiğimiz dinin aynı zamanda inanç kısmıdır. Bunun yanı sıra bir de bu inancın uygulama kısmı vardır ki, o da ibadettir. Yani inanç ve ibadet, dinin teori ve pratik kısımlarını oluşturur. Farklı bir ifadeyle, teori=inanç ve pratik=ibadet’tir.
İbadet ya da yeni Türkçe’si ile ‘tapınma’ nasıl yapılacaktır dersek,tapınmanın her dinde belirli kuralları olduğunu görürüz. Kilisede yapılan her türlü ayinlerin, camideki namazın, sinagogdaki ibadetlerin hepsi birer tapınmadır ve bu tapınmanın nasıl yapılacağına dair bir yönetmelik vardır. Yani bunların hepsi bir ritüele bağlı olarak yapılır. Ritüel kelimesi, Latince ritus’tan gelir. Ritualis ise ‘ritüele ait’ demektir. Ritüel, bu tapınma işleminin nasıl yapılacağını gösteren bir yönetmeliktir. Ritüelin esası her zaman aynı işlemin yapılması ya da tekrarlanması ve her ayrıntının aynı kalmasına dayanır. Yani namaz kılarken düşününüz ki; ne
zaman hangi namaz sûreleri okunacaktır, ne zaman rükû, ne zaman secde yapılacaktır; bunların sırası bellidir ve değişmez. Diğer dinlere de baktığınız zaman rahibin ne zaman ve nasıl bazı dinsel işlemleri yerine getireceği bellidir ve bunlar her zaman aynı şekilde tekrarlanır. Örneğin; bir papazın, buhurdanı ne zaman sallayacağı, ne zaman yerinden kalkacağı, ne zaman dua okuyacağı hep bellidir. Bütün ayrıntıları ile öğretilmiştir ve bu öğreti işini ritüel dediğimiz kavram yapar ve bunlar hiçbir zaman değiştirilmez.
Farklı ritüel türleri,amaçlarına göre ritüeller :
Ritüellerin farklı türleri vardır. Hitit dinini esas olarak aldığımıza göre, Hititlere göre konuyu ele almaya çalışalım. Buna göre Hititlerin ‘dinsel ritüelleri’ vardır. Bu dinsel ritüeller tanrılar için yapılan, tanrılara ibadet için yapılan ve beli bir takvime göre gerçekleştirilen ritüellerdir. Bu ritüeller tanrılar için olduğu kadar bazı mevsimler ve özellikle bazı semavi olaylar için de yapılıyordu. Bu tür ritüellerin bazılarını da ‘bayram ritüelleri’ olarak nitelendiriyoruz ve bu ritüellerin Hititlerde tüm ayrıntılarıyla kaydedilmiş olduğunu görüyoruz. Bunların yazılı olarak saklanmış olması, bu ritüellerin değişmezlik ilkesinden kaynaklanıyor. Ritüeller her uygulanışında aynı şekilde yapılsın diye, tüm ayrıntılarıyla bu şekilde kaydediliyor ve anlaşıldığı kadarıyla bu kayıtlara bakarak da öğretiliyor ve uygulanıyor. İşte uygulamanın, bu denli ayrıntılı bir şekilde tabletlere geçirilip saklanmasının amacı budur.
Dinsel ritüellerin dışında ’sihir ve büyü (majik) ritüelleri’ vardır. Bu tür ritüeller için yarı dinsel, yani kökenini dinden alan dinin bir uygulama biçimi yahut bir uygulama alanıdır, diyebiliriz. Başka türlü söyleyecek olursak, magie, dinin “pragmatik” yani gereksinimlere yönelik olan ve “uhrevî” değil “vulger” yani halkın uyguladığı bir kesimidir. Hastalıkları tedavi etmek, bazı kötülük yada günahlardan arındırmak gibi iyi niyetle yapılabildiği gibi, bir de kötülük etmek amacıyla da bu tür ritüellerin uygulanmasına başvurulur. Ama bu amaçla yapıldığında adı ‘Kara Büyü / Black Magic / Schwarze Magie’ olur. İyi niyetli yapılan bu sihir yada büyü ritüellerini tıp alanında görüyoruz. Hitit tıbbında bir takım bitkilerden veya minerallerden elde edilen droglarla tedavi yapılmaya çalışılırken, bunun yanında majik ritüeller de uygulanıyor.
Dinsel ve sihir/büyü ritüellerinin yanı sıra bir de ’sosyal ritüeller’ vardır. Bu tür ritüeller toplumsal kurumlarla ilgili ritüellerdir. Toplumsal kurumlar olarak evlenme, cenaze (Totenritual) -Hititler cenaze törenlerine önem vermekteydiler, çünkü bu törenler ayrıntılı olarak tabletlere kaydedilmiştir-, Hıristiyanların vaftiz töreni, Müslümanların sünnet töreni, Musevilerin bar-mitzva denilen erkek çocukların erişkinliğe geçişinde yapılan törenler sayılabilir. Bu tür sosyal ritüellerin yanı sıra, bugün de toplumlarda yeni yeni bazı ritüellerin ortaya çıktığını görüyoruz. Bizde uygulanmaya başlayan askere uğurlama töreninin, toplumumuzda artık neredeyse yerleşmiş olduğunu, hatta tehlikeli boyutlara uzanan uygulamalarıyla göze çarptığını söyleyebiliriz.
Ritüellerin yapılma amaçları :
Ritüelleri türlerine göre sınıflara ayırdığımız zaman amaçlarına da bakmamız gerekir. Özellikle dinsel ritüellerin amacı tanrıları hoşnut etmektir. Bu tür ritüellerin başlıca amacı budur. Daha önce de değindiğimiz gibi hoşnut edilmediği taktirde tanrıların öfkeleri, sadece bu ritüelleri uygulamayan kral ve ailesine karşı değil, bütün ülkeye ve ahalisine, zarar verebilmektedir. Tüm insanlara genelleştirilen öfkenin getireceği salgın hastalıklar, kuraklık gibi zararlardan korunmak gerekmektedir. Ayrıca söz konusu suç eğer bir şahsa, örneğin bir krala ait ise bu suçun cezasının babadan oğula geçtiğine inanılırdı. Dolayısıyla tanrıların
hoşnut edilmesi için yapılan tüm bu ritüeller çok önemlidir. Ritüellerin uygulanması bir inancın belirtilmesinden çok bir yükümlülüktür ve yapılmadığı taktirde bütün ülkeyi zarara uğratacaktır. Bu bakımdan Hitit kralı ‘baş rahip’ olarak bu yükün altındadır. Hitit kralının ikinci bir görevi de ‘baş komutanlık’tır. Kral, ritüellerin zamanında yapılması sorumluluğunu öylesine ciddiye almak zorundadır ki, bazen önemli bir askeri seferde ‘baş komutan’ olarak yer alırken, tanrılar için düzenlenmesi gereken bir ritüelin yapılması için askeri seferi yarıda bırakarak, ülkesine dönmek zorunda kalmaktadır.
Ritüelleri amaçlarına göre düşündüğümüzde bir de ‘Kathartik ritüeller’ vardır. Oldukça önemli olan bu ritüeller günahlardan arındırma ayinleridir. Tek tanrılı dinlerde de günahlardan arındırmak için bazı ritüeller içeren işlemlerin yapıldığını söyleyebiliriz. Bunlara temizlenme yada arındırma anlamına gelen tathir denir. Müslümanlıkta ‘gusül abdesti almak’, günahlardan arındırma amacı içeren bir ritüeldir. Hititlerde kathartik ritüeller de temizleme unsuru olarak özelikle iki ana öğe görüyoruz; ‘ateş’ ve ’su’.
Amaçlarına göre ritüellerden bir diğeri ‘günahların affı’na yöneliktir. Tanrı ile bir tür barışma olarak kabul edebileceğimiz bir amacı içerir. Yani tanrıya yapılan bir suç ya da ihmalin sonucunda olabilecek kötülükleri bertaraf etmek üzere gerçekleşen bir barışmadır. Burada tanrıya bir yakarı yapılır ve bu yakarı tanrı tarafından kabul edilirse bir barış sağlanır.
Üçüncü bir amaç, ‘tanrıların öfkesini yatıştırma’dır. Bu da genellikle kurban ritüelleri ile gerçekleştirilir. Günahların affı ve öfkenin yatıştırılması birbirinden çok da farklı şeyler değildir ve dolayısıyla ikisinin amacını da birbirinden ayırmak mümkün değildir. Tanrılara bir takım adaklar adanarak, onlara olandan daha fazla ilgi gösterilerek, öfkesinin yatıştırılması sağlanmış olur.
Ritüeller de kullanılan araçlar :
Ritüeller de pek çok eşya kullanılıyor. Bu sihir ve büyü ritüellerinde bazı usuller vardır; bunlardan biri ‘benzetme’ yada Analogie denilen metoddur. Bunun nasıl yapıldığından da biraz bahsedelim; herhangi bir nesne alınıyor ve bir benzetme yapılıyor, şöyle ki bir avuç toprak alınıyor ve bu toprak avuçta sıkılıp toz hale getirilirken deniyor ki, ‘bu toprak nasıl toz haline geliyorsa’, yahut bir tunç çivi yada kazık binanın temeline çakılıyor, sonra deniyor ki, ‘bu tunç kazık nasıl ebedi ise’ yada bir saman çöpü suya bırakılıyor ve ‘bu saman çöpü nasıl su ile buradan uzaklaşıyorsa’ deniyor. Böyle bir takım benzetmeler yapılarak analogie büyüsü uygulanıyordu. Bu örneklerin dışında analogie yapılabilecek çeşitli birçok eşya da kullanılıyordu.
Bunun dışında bir de ‘Sübstitüsyon ritüelleri’ (yerini tutma) vardır. Bunun ana konusu şudur; bir insanın yerine bir hayvanı koymak. Bu tür ritüeller aslında tek tanrılı dinlerde de vardır. Müslümanlıkta kurban uygulaması bu şekilde çıkmıştır. Kendi oğlunu kesmek ve dolayısıyla kurban etmek yerine gökten indiğine inanılan bir koyunun kurban edilmesi Sübstitüsyon ritüeline girer. Hititlerde de böyle ritüeller vardır. Kral yerine halktan biri yada bir esir geçer. Hititlerin bir Sübstitüsyon ritüeli ‘Aşhella Ritüel’inde de ‘günah keçisi’ motifi ile görülür. Bu ritüel de orduda ortaya çıkan hastalık bir hayvana geçiriliyor ve hayvan ordudan uzaklaştırılarak düşman saflarına gönderiliyor. Bu şekilde ordudaki salgın hastalık defedilmeye çalışılıyor. Burada da kullanılan araç yine bir insan yada hayvandır. Ritüeller de kullanılan tüm bu araçlara genel olarak materia magica denir.

KAYNAK :

Mayıs 2002 tarihinde Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Ali Dinçol ile gerçekleştirilen bir sohbetten derlenmiştir.




__________________
O halde yüzünü, Allah'ı bir tanıyarak dine, Allah'ın insanları üzerine yaratmış olduğu fıtratına doğrult. Allah'ın yaratışında değişiklik bulunmaz. Dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.
Yukarı dön Göster asım's Profil Diğer Mesajlarını Ara: asım
 
asım
Uzman Uye
Uzman Uye


Katılma Tarihi: 14 agustos 2008
Yer: Turkiye
Gönderilenler: 1700
Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP Alıntı asım

              ‘İbadet’in ‘Ritüeller’e Savruluşu

 

 

 

 

           Fatih Bütün

 

 

 

Önce anlayışlar değişir. Anlayışta meydana gelen değişme zaman içerisinde şekildeki değişimi meydana getirir. Bugün tam da bunu yaşamıyor muyuz ya! Zihinler hercümerc olmuş, diller görünenden dert yanıyor. Hayırdır, senelerdir 'tevhit' ektiniz de 'şirk' biçmek mi zorunuza gidiyor? Yoksa tevhit / İslam değil de başka şeyler ektiğinizin farkına varmak mı içinizi yakıyor? Derinlere bakınız derinlere… Siz inanıyor musunuz ki bir kişi yaşayış itibariyle seküler veya laik, fakat içsel âleminde layıkıyla emredildiği gibi bir Müslüman olsun… Tevhid çift kişilikli olmayı, kişilikte parçalanmayı kaldırmaz. Tüm Peygamberlerin çağrısı da parçalanmadan kurtulup, tek bir ilaha kulluğa çağırmaktı. Hayatın bir noktasında Allahın, bir başka noktasında başka bir ilahın, bir başka noktasında bambaşka bir ilahın tâbi olmak dün olduğu gibi bugün de kendisini İslâm'a nispet edenlerin halini yansıtmaktadır.

Din nedir? Kimdir mümin? İslam âleminin ekseriyetinin bugünkü inanç bakiyesi İslâm'ın mı yoksa vahiy dışı unsurların mı eseridir? Kul olmak ne demektir, ibadet nedir? Toplumun bugüne kadar din, ibadet, kulluk anlayışı üzerinde hint mistisizmini taşıyan 'tekke ve zaviyeler' mi, 'mabed bakıcıları veya şeyhler' mi, batıniler mi, yoksa İslâm'ı 'haşhaşileri' andıran bir edayla afyon içmiş insan uyuşukluğunda yaşanmasını zerkedenler mi kim, kim etkili oldu sizce? Bu meyanda sorulması gereken o kadar soru var ki! Malik bin Nebi'nin dediği gibi sorular yanlış sorulduğu zaman doğrular bulunamaz, sadece metafizik âlemde gezinir durursunuz ki bunun da ne sizin kulluğunuza faydası vardır ne de sömürgecilerin sömürgelerinin bitmesine… Bireyden, bireyin sömürülme yani emperyalizm karşısındaki tutumundan başlamayınca 'metafizik' alana kayıyor, dolayısıyla çok lafın arasında aslında hiçbir söz söylememiş oluyoruz… Sorularımızı gözden geçirip bir kez daha soralım; birileri dininize göz dikerken ki tutumunuz neydi? Yanıbaşınızdaki veya çok uzağınızdaki emperyalist dininize kastettiğinde, sizi kültürel veya siyasi sömürgesine boyun eğdirmeye çalıştığında sizi sömürmeye çalıştığının farkına varabildiniz mi, varabildiyseniz nasıl bir tutum takındınız? 'İbadeti' andıran bir boyun eğiş içerisinde miydiniz, yoksa öfke ve tedirginlik içinde mi? Eğer bu boyun eğiş içerisindeyse siz İslâm'a olan aidiyetinizi yavaş yavaş kaybediyorsunuz demektir. Çünkü İslâm sömürge dönemlerinde bile kaybedilmeyen bir hayat biçimidir, o ortamda dahi bir tavır sahibi olmak, asaletini korumaktır.

İşte 'ibadet' tam da budur? Boyun eğiş… Yenemeyeceğini hissetmek, hüküm ve otoritesine teslim olmak, kendi sınırlarını belirlemek, haddini bilmek… Teslim olduktan sonra da ne diyorsa, nereye davet ediyorsa uymak ve peşi sıra gitmek… Dikkat ediniz, teslim olma sürecinden bahsediyoruz. Yani mabud edinme, abid olma, ibadet etme süreci… Bundan sonra mabuda buyurmak abide (kula) ise 'dinleyip itaat' etmek düşüyor. Bunun için 'itikad', bunun için 'tevhid' her şeyden önce gelir; çünkü namaz, oruç, hac ve zekat peşi sıra gelendir, tıpkı 'buda' putunun, paranın, mevkiin, beşeri bir otoritenin önünde eğilmenin, onu yegâne otorite kabul etmenin son aşaması olduğu gibi…

Şirk bir mantelite, bakış açısı ve zihniyettir. Hz. Muhammed'in: “İnsanlar! Yalnızca Allah'a kul olun” çağrısı taştan putların önünden 'Allah'ın önüne gelin' çağrısı değil, tavır ve davranışlarınızda ve hayatınızın her alanında Allah'ın belirleyiciliğini kabul edin çağrısıydı. Muhammed Esed daha Müslümanlığını ilan etmemişken bir Arap şeyhiyle konuştuğunda Arap Şeyhin 'sen zaten Müslüman olmuşsun' sözü, 'sen zaten İslam olma şuuruna ermişsin' demekti. İşte İslam ve İslam'ın ibadet anlayışı bu şuur halini oluşturmaya çalışmaktadır. Tevhid için de şirk için de 'dil ile ikrar etmek' ilandan başka ne olabilir ki?

Ayette “insanın yaratılış gayesinin Allah'a ibadet olduğu” söylenirken insanın tüm işi  gücü, varı  yoğu, yaptığı ve yapacağı tek işin namaz kılmak, hacca gitmek ve sair 'ritüeller' olduğu mu söylenmektedir! Yoksa bu tür 'ritüeller' yapılagelen ve herhalukarda yapılması gereken 'ibadetler' nevinden midir? Bu tür ritüeller tüm dinlerde vardır. İslâm 'ibadet' derken daha geniş anlam dünyasına mı sahiptir?

Bir de şu ayeti düşünelim; “…Ey Âdemoğulları şeytana ibadet etmeyin; o size apaçık bir düşmandır. Bana ibadet edin; doğru yol budur.” Şeytan kimdir, nedir? Şeytanın önünde eğilen var mıdır? Ne demektir şeytana ibadet? Günde kaç vakit huzurunda eğilinir bilen bir adım öne gelsin? Kastedilen ilahi olmayan tüm emirlere râm olmak demek olmasın?

Bir hikayedir anlatılır, bilgenin birine sevgiden bahset denir, bahseder. Tabiattan bahset denir, bahseder. Birkaç konudan sonra, dinden bahset dendiğinde, ben dinden başka bir şeyden bahsetmedim ki, derkenki söz, dinin hayatın her anını kuşatmasıdır. Hayatın 'ibadet' kılınmasıdır.

İslâmdaki 'ibadet' kavramını tam da burada anlamalıyız diye düşünüyorum. İslam'da abid olmak, mabud edinmek; hükmü altına girmek, asıl gücü onda görmek, hayrın orada olduğuna inanmak, dolayısıyla 'refahın, felahın, huzurun' taşıyıcısı olduğuna kâni olmak demektir. Bunun için de bedeli ne olursa olsun ona uymak, izi üzre gitmek demektir. Abid için mabud edindiğinin ne dediği önemlidir. İşte bugün sorunumuz budur, yani kanaatimce sorun 'namaz kılıp kılmama, insanların hacca gidip gitmemesi sorunu değildir. İtaati içselleştirip içselleştirememe, ibadeti sadece 'ritüellere' hapsedip hayattaki kuşatıcılığını kaçırma sorunudur… Karşısındaki taşın önünde eğilmeye 'şirk' deyip, zalimin, sömürgecinin hayat tarzına tâbi olma şirkine düşme sorunudur. Şirk bir zihniyetin adıdır. Amele döküldüğünde bir halin adı olur. Zihniyetken de şirktir amele döküldüğünde de… Şirkin, müşrikliğin hesabı Allah'a verileceği için tevhidi göstermekten gayrı bir vazifemiz yoktur.

Bir hac ziyaretinde Arafat tepesinde 'Adem ile Havva'nın yeryüzünde buluştuğu' ve 'Peygamberin veda hutbesini irad ettiği' yeri temsilen konulan bir taş ve hemen ilerisinde taşa tapınılmasın diye herkesin görebileceği şekilde koskoca bir “QIBLE” tabelasına rağmen insanların o taşa sürtünmeleri, kıble tam ters istikamette olmasına rağmen taşı kıble edinip secde etmelerini nasıl açıklayacağız? Hemen akabinde koskoca bir taşın üstünden inerken bir 'müslümanın' 'Ya Ali' diyerek elini taşın üzerine atması ve bizim 'Ya Allah' deyip elimizi uzatmamıza mukabil sinirlenip, bizim elimizi de bırakıp inatla 'Ya Ali' nidasıyla taşa çıkma çabasını hayret ve üzüntüyle izleme çaresizliğimizi neyle, nasıl açıklarsınız? İşte, sorgulamadan uzak bu zihniyet yöneticilerine zalim de olsa itaati akaid kitaplarına alan zihniyetle aynıdır. Sadece Allah’a sunmaları gereken boyun eğişlerini şekilleri değişse de emperyalistlere, beyinlerinde taşıdıkları taşlara, putlara, Ali'lere sunmaktadırlar. İşte İslam'ın ibadeti Allah'ı kalbine, beynine alıp yürümektir. Hakkı söylemek, zalimin asla civarına düşmemektir.

İslam alemi, ibadeti sadece hacca, namaza ve sair 'ritüeller'e tahvil ettiğinden bu yana daha kolay kandırılmaktadırlar. Dünya kendilerine dar edilmektedir, acaba ahiretleri geniş olabilecek midir?

Evet, ne zaman ki ibadet; yalnızca haccı, namazı, camiyi ve yoldan bir taşı kaldırmayı, yolda karşıdan karşıya bir yaşlıyı geçirmeyi ifade eder oldu, işte o zaman İslâm, toplumların ekserisi nezdinde DİN olmaktan çıktı. Toplumlar için belirleyiciliğini yitirdi, hayatın içerisine inen İslâm, toplumların ekserisi için folk İslam anlayışına evrildi.

Bir ülke başbakanı Ortadoğu ülkelerinin demokratikleşemeyeceğine dönük yaklaşımlara bakınız ne diyor; “Türkiye örneği, esas itibariyle bu tip bir paradigmanın geçersizliğine işaret etmektedir. Hele İslâm kültürünün demokrasiyle bağdaşmadığı görüşüne katiyetle itibar etmiyorum. Dinsel inancı birey düzeyinde yaşayan, siyaseti ise dinin dışında algılayan bir politikacı olarak, bu görüşün ciddi bir yanılgı olduğuna inanıyorum.” Bu sözler, ülke başbakanının ve genel itibariyle bu yaklaşıma sahip olan halkın dinden anladığını deşifre etmesi açısından iyi bir örnektir.

Bugün İslâm aleminin emperyalistler karşısında bir acziyeti varsa işte bu acziyet bu din algısından kaynaklanan kendi acziyetleridir, abid olamayışları, 'ibadetin' kendilerine kattığı asaleti yitirişlerinde aranmalıdır. Namazına hassas Kuranî ilke ve tavırları benimsemede üşengeç, ilmuhalî bilgilere ve bu konulardaki yanlışlara her an teyakkuzda fakat 'kuranın cahili' ya da hakkı bilen ama haktan sükut etmenin dine aykırı olduğunu bilmeyenlerin 'ibadet anlayışı' İslâm'ın ibadet anlayışıyla örtüşmemektedir.

Bakın Elmalılı ne diyor: “İtaat, niyete bağlı olsun olmasın veya kimin için yapıldığı bilinsin bilinmesin yapılması hayırlı olan işi / ameli yapmaktır. Kur'an okumak, infak etmek, sadaka vermek, vakıf yapmak veya benzeri işler, niyete bağlı olmayan ameller olarak yapılan işler bir itaat ve Allah'a yakınlaşmadır ama şer'i anlamda bir ibadet değildir. Şer'i anlamda ibadet, insanın ruh ve bedeniyle içi ve dışıyla şuurlu bir şekilde yalnızca Allah için yapılan bir itaat ve yakınlaşmadır.”

Yanlış algı ve telakkilerimizi geçmiş yanlışları muhafaza etme gayretine düşmeden kuran ışığında tekrar gözden geçirmeliyiz.

 

Birileri, kandil gecelerini muhafaza etmeye çalışıyor 'var mıdır bunların dinde yeri' diyenlere karşı…

Birileri, Kuranı muhafaza ediyor! 'kuranı anlamak farzdır' diyenlere karşı…

Birileri, daha kötüsü olabilir diye cahiliyyeyi muhafaza ediyor 'İslam nizamı var' diyenlere karşı…

İnsanların birçoğunun ne olup olmadığını bilmeden bir şeyleri 'muhafaza' etmeye çalıştığı, hatta o güzelim 'Müslüman' adının 'muhafazakar'a çıktığı bir dönemde daha dinamik ve sorgulayıcı bir zihinle hareket edilmelidir. Müslüman, akidesinden ve bu akideden mülhem ilkelerden başka hiçbir şeyin muhafızı değildir. Kaldı ki 'ne', 'kimden' muhafaza edilmeye çalışılacaktır? Arama mükellefiyetine sahip bir insan muhafaza etmektense konuşmayı, tartışmayı Kuranî olana sahip olup, yanlış olanı terk etmeyi de bir 'ibadet' bilir.

          İbad et anlayışındaki bu yanlışın muhafaza edilmesi değil Kur'an'a rücû ettirilmesi 'ibadet'tir. Batılın hükmü ve tuzağı zayıftır; hak ise batılın beynine vurulabilirse eğer, paramparça edecek kadar güçlü… Hak, bu gücü keşfedecek müminlerini beklemektedir.

 



__________________
O halde yüzünü, Allah'ı bir tanıyarak dine, Allah'ın insanları üzerine yaratmış olduğu fıtratına doğrult. Allah'ın yaratışında değişiklik bulunmaz. Dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.
Yukarı dön Göster asım's Profil Diğer Mesajlarını Ara: asım
 
asım
Uzman Uye
Uzman Uye


Katılma Tarihi: 14 agustos 2008
Yer: Turkiye
Gönderilenler: 1700
Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP Alıntı asım

İSLAM DÜŞÜNCESİNDE KUTSAL [ZAMAN] KAVRAMI



Salih ÖZER

Bu yazıda, zaman ve kutsal terimleri hem bir kavram olarak hem de ritüellerle bağlantılı şekilde ele alınmıştır, öncelikle İslam geleneğinde zaman kavramına yönelik olarak değişik algılamalann ortaya çıktığı tespit edilmiştir Öte yandan İslam kültüründe birçok şeyin kutsallaştırmasına rağmen gerçek anlamıyla kutsal kavramına Allah'tan (cc) başka bir karşılık bulunamamıştır. Keza Allah'tan başka kutsal kabul edilenlerin de diğer dinsel geleneklerle köklü farklılıklara sahip olduğu görülmüştür. Aynca kutsal algılayışlanrim, ritüel-lerinin gidişatını belirlediği ileri sürülmüştür. Bu bakımdan İslam geleneğindeki ritüel kavramını İslam'daki kutsal kavramıyla birlikte ele alırken şuna ilişkin birçok kanıt ortaya konmuştur: Peygamberimiz, eğer Kur'an yeni bir ritüel/ ibadet öne sürmemişse ya İbrahimi geleneğe ya da Arap geleneğine dayanan ritüellerin formlanndan ziyade içerikleri ve özlerini dikkate almıştır. Bu açıdan O, kimi zaman onların formlannı, kimi zaman da anlamlannı değiştirmiştir, eğer bir ritüel İslam inancı ve hükümlerine tamamen ters ise o ritüeli iptal etmiştir.


İslam'ı, belirli oranlarda da olsa kültürel bir planda anlamanın, aslında önemli bir sonucu vardır: Değişim.1 Dolayısıyla bu tarz yaklaşımlan reddedenlerin, başlangıçtaki oluşumlan değişmez olarak görmesi bundan dolayı olmalıdır. Bu bağlamda İslam toplumunun çevresel unsurlara teorik ve pratik tepkisi olarak ifade edilebilecek bidat literatürünün çoğunluğunun, bu tarz bir bakış açısının tam tersi bir bakış açısına sahip Şafii ve Malikilerden oluştuğunu hatırlamak yerinde olacaktır. Bu anlayışta, konumuz olan ritüelAutlama sadedinde, mesajın yerine mesajı getiren veya taşıyanlar (sahabe veya öncekiler) daha ön plana çıkmıştır. (Mevlid: İslam->Peygamber; Kadir: Kuran—>kurtuluş, sevap) Oysa Germanus'un da belirttiği gibi İslam, Hz. Muhammedi'm gözünde, var olana karşı teslimiyet değil, var olana Tanrının niyetine göre uyum sağlama idi.2 Yalnız bu noktada, dini metinlerden hareketle günümüz açısından bunun gerçekleştirilmesinin zorluğunun altını çizmek zorundayız. Bu en azından tutarlı bir metodolojiye ihtiyaç duymaktadır.

Macar Türkolog Germanus, burada İslam'ın kökeninde metafizik dogmalarla kelepçelenmemiş olmasına ve sinkretik bir yapıyla her türlü dogmaya karşı olmasına rağmen koşullann, İslam'ın talihini başka şekilde yönlendirdiğini söylemektedir. O, Doğu insanının kendine özgü akıl yürütmesi ve içine kapanmasıyla kendini gösterdiğini, ortodoks düşüncenin, bağımsız araştırmayı, sert araçlarla doğal olgular dünyasında boğduğunu ifade etmektedir. O, Doğunun şehitlerinin hep soyut, teolojik ve metafizik hayallere daldığını ifade etmektedir 3

İslam'ın kutsal anlayışı ile değişim ilişkisi hakkında fikir yürütebilmek için şu sorulann açıklığa kavuşturulması gerekir: Kutsal ile form arasındaki bağ, birebir midir? Eğer birebirse, statik/donuk bir ilk dönem eksenli değişim karşıtı yaklaşım haklıdır. Fakat bu noktada bu yaklaşım, Hz. Peygamberin soyut/bakir bir alanda inip inmediği sorusuna da cevap vermelidir. Eğer sözü geçen ilişki birebir değilse, yani kutsal, formla eşit değil ise, sabit olan şey nedir? Dahası kültürel bakış ve tarihsel yaklaşımın sonucu olarak gelecek olan değişimi, modernitenin tasallutundan kurtarmak mümkün müdür? Nitekim kapitalizm-Protestanhk ilişkisinde de görüldüğü gibi kapitalizm, Protestan eğilimlerin dünyevî çabalanın kullanmasına rağmen sonunda o dînî ruhtan eser kalmamıştır.4 Ya da bu değişimi orijinal kılacak olan, dinin mevcut zamanla hiç temas etmemesi midir? İçerisinde bulunulan dünyanın zihin yapısından etkilenmemek her ne kadar mümkün değilse de, bunun farkında olmak, etkilenmeleri makul sınırda tutabilir. Esasen Malik b. Nebi'nin de belirttiği gibi, ister "doğru", ister "yanlış" olsun, bir fikrin etkililiği de son derece önemlidir.5 Bin Nebi, burada tartışmayı doğru-yanlış çıkmazından kurtararak zamana göre etkililik platformuna aktarmaktadır. Bilindiği gibi modernleşmeyle birlikte din de daha mütevazı olmaya mecbur kalmıştır.6 Dolayısıyla etkililiğin egemen olduğu bir dünyada, İslam'ın şahinliğini kabulümüzün yanı sıra, ona etkililiğinin de sağlanması yerinde olacaktır ve bir fikrin etkililiği de, Bin Nebi'nin ne belirttiği üzere o fikrin dinamik oluşuna, bir kültür dünyası içinde kendini kabul ettirişine ve nihayet günün şartlanna bağlıdır.7 Bin Nebi, düşüncelerin kültürel değerlerinin, temel olarak onlann bireyle ilişkisinin yapısına dayandığının da altını çizmektedir.8 Yani orijinal metinler, zihni besleyen kaynaklar kadar, onlan anlayanlar da önemlidir ve olumlu/etkili sonuç, bu iki tarafın birbiriyle ilişki biçimine bağlıdır. Dolayısıyla eğer İslam'ın, mevcut şartlarla ilişkisi risk taşıyorsa, aynı şey, teorik olarak geçmiş yüzyıllar için de söz konusudur ve bu risk fiilen de gerçekleşmiştir. Örneğin felsefe, kelam, fıkıh veya tasavvuf gibi dini ilimler, elinin evrenselleşmesi sürecinde kendini anlama ve formüle etme sürecinin doğal bir parçası olarak alınabilir ve bu açıdan da bir takım değişkenler içermesi kaçınılmazdır.

Bilinmelidir ki, tarih içinde Müslümanlar, İslam'ı anlar ve sunarken/anlamlandınrken belirli kavranılan önplana çıkararak bunu yapmışlardır. Bu biçimlendirmede tarihsel şartlar belirli oranlarda etkili olmuştur denilebilir. Kimi zaman bozulan sosyal-siyasal yaşam karşısında, belki çözüm üretilemediğinden, dinî literatürdeki 'fesadu'z-zaman' kavramı çerçevesinde ötedünya önplana çıkanlarak dînî değerler korunmaya çalışılmış, kimi zaman da dış dünyadaki sosyal ve iktisadi hayatın zorlamalan karşısında, 'en helal kazancın ticarette olduğu' yaklaşımı önplana çıkanlmışur.9 Burada belki de eleştirilmesi gereken şey, belirli tarihsel şartlarda ortaya çıkan algılayışın/oluşan dinî geleneğin, değiştirilemez, geliştirilemez olarak kabul edilmesidir. Bu, günümüzdeki anlamlandırmalar için de geçerlidir. Dolayısıyla geçmiş bütünselliklere neden olan koşullar tam olarak bilinemeyeceği için geçmişe yönelik hem kesin hem de ilgili kişilerle ilgili olarak değer yargısı içeren eleştiriler yöneltilemez. Bu anlamda gelenek, tarihseldir; gerçektir. Aslında gelenek, dinin tarihteki yüzüdür, dinin bir anlamda vekilidir, aslın yerine geçemez. Bin Nebi, geleneği karşıt-kültür olarak belirlemesine ve onun zihin üzerindeki tehlikesini vurgulamasına rağmen, yine de onu bir basamak, zemin/platform olarak değerlendirmektedir.10 Gelenek, dinden farklı olarak belli inanç ve uygulama gövdesine değil, bu inanç ve uygulamalann zamanla ilişkili düzenlenme biçimine işaret eder.11 Sosyolog Anthony Giddens, özellikle günümüz açısından din ile geleneğin modernlikle bağına ilişkin olarak şunlan söylemektedir: "Dünyevileşme, dinin varoluşsal sorular üzerindeki etkisi dolayısıyla dinsel düşünceyi tümüyle ortadan kaldırmamıştır; fakat modern sosyal yaşamdaki konumlann çoğu, dinin günlük yaşam üzerinde yaygın bir etki sağlamasına izin vermeyecek biçimde açık bir uygunsuzluk gösterir... Gelenek, kendisine tam bir karşıtlık oluşturan modern toplumsal yaşamın düşünümselliği (reflektif) tarafından dinden çok daha ciddi bir biçimde babalanmaktadır."12 Öte yandan din ile onun tarihsel kısmı olan gelenek bağlamında, materyalizmin zirvede olduğu dönemlerde manevi olanın, mistik eğilimlerin zirvede olduğu dönemlerde dünyevi vurgunun mu önplana çıkanlması, yoksa her iki durumda da dengeli bir bütünlüğün mü kurulması gerektiği iyice tartışılmalıdır.

İslam'ı yeniden anlama konusunda bir metodoloji oluşturmaya çalışan Fazlur Rahman, zamanımızdan Kuran'm indirildiği zamana gitme ve sonra tekrar oradan kendi zamanımıza dönme şeklinde ikili bir hareket önermektedir.13 O, birinci* hareketin, ayetin tarihsel ortamını ve çözüm getirdiği sorunu araştırma şeklinde ve bu özel cevabı genelleştirme şeklinde iki alt aşamayı içerdiğini belirtir.14 Fazlun Rahman, ikinci hareket için, "Bu da, şu andaki durumu çok iyi incelememizi ve onu oluşturan çeşitli unsurları çok iyi tahlil etmemizi gerektirir. Böylece mevcut durumu değerlendirilebilir ve onda gereken değişiklikleri yapabiliriz" demektedir ki, bu yaklaşım, şimdiyi (kendi zamanımızı) dikkate alan, mevcutta "var olmanın" gerekliliğini vurgulayan bir muhtevaya sahiptir. Bu yöntem, detaylı olduğu gibi kaynak metinlerin anlaşılabilirliği konusunda hermenötiğin iyimser kanadından Emilio Betti'nin çizgisine de paralel bir yaklaşımdır. Bunu kendisi de ifade etmektedir.15 Dolayısıyla onun yöntemi, tarihsel metinleri anlama konusundaki daha keskin yaklaşımlann kimi sorulannı cevapsız bırakabilecek bir muhtevaya sahip olmasına rağmen pratiklik/ uygulama yönü daha ağır basmaktadır.

Tarihselciliği kabulle, ilk dönemler de belirli tarihsel şartlara sahip bir dönem olarak kabul edilir (gerçi Dilthey, her tarihsel dönemin monadik bir bütün olmadığını, bundan dolayı öncekinden etkilendiğini, bir şeyler kattığını, her çağı kendi bütünlüğünde anlamanın gerektiğini söyler)16; fakat kanaatimizce tarihselcilik sonuna kadar uygulandığında, yeni algılayışlardan çok geleneğin lehine işler, zira insan geçmişi gözden geçirmeden, kimi yönlerini eleştirmeden yeniden anlamayı zor temellendirir, oysa tarihselci anlayışı kabullenmekle birlikte tarihe yönelik yoğun bir eleştiri, hatta anlama iddiasında bulunulamaz, her dönem, kendi bütünlüğüne sahipse biz öncekinin/geleneğin kimi parçalannın yanlışlığını kesin olarak iddia edemeyiz, zira °onu eldeki yazılı veriler aracılığıyla anlamaya çalışmaktayız; zaten tarihselci yaklaşıma göre genel geçer bir doğru görünmemektedir.17

RÎTÜEL/KUTLAMA

D. 1. GENELOLARAK RİTÜEL/KUTLAMA KONSEPTİ

Kutsal algılayışlarının izin sürebileceğimiz diğer bir parametre de dinin bilecenlerinden ritüellerdir. Ritueller genel olarak dinler açısından, kutsal olarak kabul edilen anlara ve zamanlara ilişkin uygulamalardır. Bunlar, Eliade'a göre, bir hakikatin kökeninin zamanını, kutsal bir tarihi, devrevî olarak yeniden güncelleştirmeye çalışmaktadır ve bu güncelleştirmeler, kutsal bir takvimi meydana getirirler ki, bu, bayramlar bütünüdür.18 P.L. Berger, dinin sembolik bütünleştiricilik işlevinin en bariz şekilde ayinlerde görüldüğünü belirterek bunlar vasıtasıyla bugünün, geçmiş ve geleceğe bağlandığını, eski Yakın Doğu yeni yıl festivalleri örneğinde dile getirir.19

Aslında eğer ritüellerin temel işlevinin toplumsal iletişim ve bilinçlendirme olduğu kabul edilirse, dini ritüel araştırmalarını saran muğlaklıklann çoğundan kurtulunabilir. Bilindiği gibi kutsal-profan ikilisine bakış ya da böyle bir diyalektiği kabul, ritüellere yaklaşımı da derinden etkilemektedir. Zira bu kabuller sonucunda yaşamdan kopuk bir ritüel ya da seremoni anlayışı ortaya çıkabildiği gibi, yaşamla içice işlevsel bir ritüel/ seremoni anlayışı da ortaya çıkabilmektedir. Öte yandan batılı modern toplumlarda kutsalla bağ kesme çabalarına rağmen, belirtilmelidir ki, arkaik insanın ehlî kutsal deneyimine karşıt olarak vahşî bir kutsal tecrübesine, bunun yansıması olan ritüellerle devam edilmektedir; vahşi kutsal deneyimi, tamamen patlama şeklinde ve kuralsızdır; ehlî kutsal deneyimlerinin fonksiyonelliğine ve kurallılığına karşıttır: Aşın hız, intihar denemeleri, ölümcül uyuşturucu kullanımı vs. gibi eylemler aslında modern hayattaki vahşi kutsal tecrübeleridir.20 Aslında birçok batılı araştırmacı batıdaki kutsaldan/dînî olandan "kaçış"ın başansız olduğunu, sadece bu "dînf'nin objelerinin değiştiğinin altını haklı olarak çizmektedir. Bir anlamda dînî olanın yerini, sekülerleşmeden doğan yeni faktörler almaktadır. Bu anlamda şimdiki dînî ilginin nedeni, önceki dinsel dışlamalardır denilebilir. Bu şekilde insan devam eden özsel ihtiyacını, anlam arayışını, ritüelini/ ibadetini farklı yerlerde arayacaktır ve kurgulayacakür: örneğin Din felsefecisi Deniş Jeffrey'in de dediği gibi film yıldızlanna yönelik idolleştlnmeler, hafta sonu mitolojisi, rafting, Rus ruleti, kısa süreli çılgınlıklar, çok riskli bir projeye yatınm yapmak vs.21 bu bağlamda davranışlar/ritüeller olarak değerlendirilebilir. Öte yandan Jeffrey, dini gelenekler bağlamında yasakla doğrudan ilişkinin tehlikeli olduğu tespitini de yapmaktadır (Tevrat-Musa); sadece aracıyla, sembol yardımıyla yaklaşmaya izin verildiğini söyler ki, mutedil aşmaya en iyi örneğin kurban olduğunu ifade eder.22 İslam kültüründeki kurbanın anlamının da "yaklaşmak" olması, keza "Allah'a [yaklaşmak için] vesile arayın" ifadeleri (5/35), bizce yine de Tanrı'nın öfkesini dindirmek gibi bir anlamdan ziyade, Tann'nın, insanın bireysel ve toplumsal yapısıyla ilgili düzenlemelerinde bir aracı olması anlamındadır. Tann'nın bu anlamda dile getirilen öfkesinin bile ontolojik değil, işlevsel (ahlaki) olduğu kanaatindeyiz. Dolayısıyla İslam kültüründeki bayramlann, bu tarz bir olgudan ziyade, sosyolojik yönü ağır basan bir kutlama olduğu söylenebilir; yani olaylar tarih içinde cereyan etmiştir, başlangıçta değil.

D. 2. İslam Kültüründe Ritüel/Kutlama:

Ritüel kavramının İslam kültüründeki "menâsik" terimiyle karşılanabileceği kanaatindeyiz. Bu kavram, seremoni, ritüel ve ibadet kavramlannı karşılayan bir kuşatıcılığa sahiptir. İslam geleneğinde bu konuyla ilgili bir yaklaşım olarak Alûsî, her milletin, güçlerini ve çokluklannı göstermek için halkının toplandığı neşeli günleri olması gerektiğini belirterek Rasulullah'ın Medine'ye geldikten sonra Nevruz ve Mihricân'ı, yevmu'l-edhâ ve yevmu'l-fıtr'la değiştirdiğini söylemektedir.23

İslam kültüründeki kutlama konsepti, diğer toplum ve kültürlerden farklılıklar arz etmektedir. Zira kutlamalar, bazı kültürlerde, kimi zaman bir arzu ve zevk serbestliği zamanı olarak ele alınmaktadır. Bu onlann kutsalla ilişki biçimleriyle alakalı bir husustur. Burada kutsal-profan şeklinde tam bir zıtlık görmekteyiz ki, bu bayramlar vasıtasıyla kutsala daha fazla nüfuz edilme amaçlanmaktadır. Oysa İslam'da bu tarz bir kutsal-profan zıtlığı, dualitesi olmadığından yasaklan aşma şeklinde bir çılgınlığa da mahal yoktur. İslam'da kutlamalar, Allah'ın rahmeti ve merhametinin daha yoğun olarak hatırlandığı, Müslümanların birbiriyle daha yakınlaşmaya çalışüklan bir ruh halini yansıtmaktadır. Zira Müslümanın, davranışlannın her zaman Allah'ın murakabesi altında olduğunu bilmesi istenmektedir. (50/16)

Kanaatimizce İslam'daki kutlamalar, dünyasal realitenin devam eden varlığında radikal bir kopma değil,sadecezamanın,sonsuzabağlılığınınhatırlatılması anlamına gelmelidir.(2/183-185) Örneğin İslam'ın, Ramazan orucunu her yıl tekrarlaması ve inananlan Mekke'ye çağırması(3/97), bir anı olarak değil, bir bilinç tekran olarak sembolik bir işlevi haizdir. Yani bir prototip ve bir zamanlar doğru olarak değil, arketip ve her zaman doğru olarak bir işlevi vardır denilebilir.

İslam'daki ritüellerde, Kuran'ın kutsala yaklaşımı dolayısıyla yaşamla içiçelik ve doğallık vardır. İbadetler bile, bir kurtuluş garantisi değildir. Kur'an, daha önce de belirttiğimiz gibi "kurtulmuş" kelimesini kullanmaz, yaşamın her anındaki tavırlardaki genel istikamet, sonucu belirleyicidir. Bu yaklaşım, asla bir coşku noksanlığı olarak alınmamalıdır. Nitekim anlık coşkular sonucunda insan, sürekli Allah ile ilişki içinde olduğunu unutabilmektedir. Zaten sadece kutsal kabul edilen anlarda yoğunlaşmak, sonunda her anın potansiyel olarak kutsal olduğunu insana unutturabilmektedir. 'Anlar' aslında bir anlamda yaşamın akışını durdurur, belki de An'lan beklerken, An'ın abartılması dolayısıyla yaşamı elimizden kaçırmaktayız; yaşama karşı, belki de bu An'lann baskısı sonucu daha duyarsız hale geliyoruz.24 Kurtuluş vadeden ve renkli ayinlere benzeyen kutsal geceleri, bidat literatürü yazarlannın, her şeye rağmen, diğer dinlere benzetmeleri, bu yüzden doğaldır ve doğrudur. Amaç, yaşamın tümünü kapsayan Allah nzasıdır. İbadet, yaratılış amacına uygun her şeyi kapsar ve hayatın akışının dışında değildir. Müslümanlann ibadetleri, hep bu dünyaya yönelik faydaları haizdir. İslam'ın dış dünyayı hesaba kattığının önemli bir göstergesi de, onun insana bakışındaki gerçekçiliktir. Dolayısıyla rahipler için cinsel ilişkiyi yasaklayan Hıristiyanlık ile, Müslüman'ın eşiyle ilişkisini ibadet olarak gören İslam25 arasındaki fark buradan kaynaklanmaktadır. Tarih, bu yanlışı, yüzyıllar sonra da olsa, bu din bağlılanna düzelttirmektedir.26 Keza annma ve kutsallaşma (mübârekleşme) adına inziva ve temizlikten uzaklığı normal gören Hıristiyanlığın, temizliği imanın bir parçası olarak gördüğünden dolayı gittiği her yere, örneğin Endülüs'e yüzlerce hamam yapan İslam'ı anlaması zordu ve onlan yıkması doğaldı.27

İslam'daki ritüel ve kutlamalan inceleyen bazı oryantalistler, Hıristiyan bakış açısı nedeniyle, sayısal azlık ve öte dünyacı eğilimin azlığı (yetersiz maneviyat) gibi eleştiriler yapmaktadırlar. Örneğin Von Grunebaum, Muhammadan Festivals'ta İslam'ın toplu dualar ve dinî törenler açısından az gelişmiş olduğunu belirterek bunun nedenin şöyle izah etmektedir: "İslam öğretisinin radikal monoteizmi ve özündeki püritanlık, Müslüman kültür mirasının estetik sınırlamalan ile birleşince, inanan kişiler basit ve fiziki olarak doyurucu birtakım ayinlerle yetinir hale gelmişlerdir."28 Grunebaum, bu tespitinin kaynaklan olarak İslam toplumunun, Hz. Peygamberin vefatının hemen akabinde oluşması, dolayısıyla tarihin dini kutlama gerektirecek gelişim aşama ya da olaylanndan yoksun kalmasını, Hz. Muhammed'in normal/sıradan bir beşer oluşunu, ve bunu vurgulamaktan geri kalmamasını, yani hayatının sembolik müphemlikler/ gizemler içermemesini; İslam'ın sakramentleri tanımamasını, ve son olarak da İslam'da ruhbanlığın olmayışını; yani İslam'ın sokaktaki insanın inancı olmaya yönelik olarak vaz' olunduğunu ileri sürer.29 Bizce bunlar, eleştiriden ziyade tümüyle erdem ve ayncalıktır. İslam'ın sembolik ritüellerindeki azlık ve sadeliğin ve tümüyle öte dünyacı olmamasının nedeni, İslam'ın dînî-dünyevî aynmı yapmaması ve yaşamın tümünü kapsamaya çalışmasıdır denilebilir.

D. 3. İslamî Ritüelde/Kutlamada Sabit ve Değişken

Bilindiği son İslam peygamberi Hz. Muhammed, bakir bir ortamda değil, belirli bir çağda ve dinsel/ kültürel bir ortamda gönderilmiştir. Peygamberimizin geldiği dönemde Arap yanmadasında, hem önceki İslam peygamberlerinin -bir takım değişiklik ve tahrif geçirseler de- ibadetlerinin ve dînî uygulamalannın uzantılan, hem de Araplann yerel renklerini taşıyan ibadetler vardı. Örneğin Hz. Peygamber'in hadislerinde bazen işaret ettiği gibi, Hz. İbrahim'den kalma ibadetler birinci gruba örnekken (Örneğin, mazmaza, istinşâk, bıyıklan kesmek, tırnaklan, koltuk altı ve genital bölge kıllarını kesmek, cenabetten dolayı yıkanmak ve ölüleri yıkamak.)30, Cahiliyye'deki Haram Aylar, bu aylarda tutulan oruçlar, Atîre kurbanı, Aşûra orucu31 vs. gibi ritüeller ikinci gruba örnektir. Dolayısıyla İslam'ın ilk defa Arap yanmadasında ortaya çıkan bir din değil, öncesi olan evrensel bir din olduğu her zaman akılda tutulması gerektiği gibi, bölgesel bağlanülan ve bunlara karşı Peygamberimizin yaklaşımı (formdan ziyade içeriğin öncelenmesi) dikkatle incelenmelidir.

Daha önce de belirttiğimiz gibi vahiy, indiği zaman ve mekânın yapı ve kurumlannı dikkate almaya çalışmıştır. Bu husus, ritüeller için de geçerlidir. Peygamberimiz, önceki peygamberlerden, örneğin Hz. İbrahim'den (as) kalıntılar ve Arap dinsel kültüründen mahfuz kalıntılara bazen İslamî bir ruh vererek değiştirmiş, bazen de kimi değişikliklerle birlikte aynen ibkâ etmiştir. Keza Peygamberimiz, yerel yapıyı ayıklayarak ondan, İslam'ın ilkelerine uyanı seçmiş ve anlayış ve pratikleri, belirli bir değişim programı dâhilinde dönüştürerek insanlan, arzulanan hedefe doğru adım adım yaklaştırmaya çalışmıştır. Bu yüzden Hz. Peygamber, döneminin dinsel pratiklerinin bir kısmını, direkt karşısına almamış, bilakis onlan dikkate almıştır. Receb ve Şaban orucuna ilişkin tavn buna örnektir. Hatta toplumu anlayış düzeylerine bağlı olarak geliştirme çerçevesinde uç bir ifade olarak Peygamberimizin şöyle bir ifade kullandığı bile rivayet edilmiştir: 'Senin halkın son zamanlarda putperest olmamış olsaydı elbette Kabe'yi yıkardım"32 Aynı bağlamda Baljon, Dehlevî'nin şeriat anlayışı çerçevesinde şunlan söyler: "Bir şeriatın dini adetler ile bölgesel uygulamalan uzlaştırmak zorunda olduğu prensibinden dolayı şeriatın taşıyıcılan olarak peygamberler, ruhlann anndınlması için hâlihazırda hangi malzemenin kullanılabilir olduğunu seçmek zorunda kalmışlardır. Hz. İbrahim, gönderildiği toplumun Kabe'yi, güneş, ay ve diğer semavi varlıklar için bir tapınak olarak kullandığını görünce, işe astrolojiyi reddederek başladı, fakat bizzat Kabe'yi olduğu gibi bıraktı. Onun vacip kıldığı ritüeller, putperestlik dönemindeki insanlann yaptığı ibadet biçimleriyle az çok benzerlik arz ediyordu. Benzer şekilde, içerdiği birçok faydadan dolayı, İslam öncesine ait bir adet olan velime'nin (düğün ziyafeti) devamına izin verilmiştir. Yine de bazı ıslahatlar yapılmak zorunda kalınmıştır...Eğer bir âdetin kaldırılması gerekmişse ilahi irade, onlann yerine insanlann kanştıramayacağı kadar net bedeller koymuştur. Mesela İslam'dan önce Araplar yolculuk, evlilik vb. durumlar için uygun zaman ve vasıtalan bulmaya ihtiyaç duyduklannda fal oklan atmayı alışkanlık haline getirmişlerdi. Sırf bir kumar olduğu için Peygamber bu âdeti kaldırmak zorunda idi. Ancak, onun yerine geçmek üzere Hz. Muhammed istihare müessesesini getirdi."33 Dehlevi'nin bu yaklaşımını Fazlur Rahman da şöyle dile getirmektedir: "Peygamberin usûlü, kendisinin 'Evrensel' dini idrakini ifade zemini olarak mevcut örf ve adetleri almak olmuştur. Bu geleneğin yeni dinsel idraki/içeriği kabule uygun olmaması durumunda o gelenek ilga edilmek zorundadır; eğer ona uygunsa yeni bir anlam/değer kazandınlır ve böylece yeniden canlandınlır."34 Rasulullah, mevcut ibadetleri ayıklayarak İslam'ın yapısına uygun olmayanlan iptali de hedeflemiştir. Örneğin İslam'dan önceki sükût orucu uygulamasını Rasulullah tasvip etmemiş ve Hz. Ali'nin nakline göre bunu yasaklamıştır.35 Buna benzer bir çok Arap ritüelini, İslam iptal etmiştir.36 Bazen de var olan bir ritüele İslami bir açı verilerek farklılığın önplana çıkanldığını görmekteyiz. Örneğin güneş tutulması hadisesine değişik dinsel gelenekler farklı tepkiler verirken37 Peygamberimiz Küsuf namazıyla karşılanmasını uygun görmüştür.38

Bundan dolayı İslam kültüründeki ritüel/ kutlamalarda, hem genel olarak daha önceki İslam Peygamberlerinden kalıntı olan unsurlar hem de Araplann sosyo-kültürel ve dinsel pratikleriyle bağlantılı noktalar vardır. Nitekim İslam kültüründeki, "Ramazan, Rebîa kabilesinin, Receb, Mudarr kabilesinindir" anlayışı39 ikinci şıkkı yansıtmaktadır. Keza Kur'an da, bu tedrici değişimin öncülüğünü yaparak Araplann olumlu ritüellerine saygı göstermektedir. (Tevbe/36) Nitekim Hz. Peygamber Vedâ Haccında, Haram Aylan ve Mudarr'ın Receb'ini dile getirerek teyit etmiştir. Hatta Hz. Peygamber, o vakıayı dikkate alma konusundaki ciddiyetini, ficâr harblerine katılmakla göstermiştir.40

Hz. Peygamberdin, canlı bir ortamda bulunması dolayısıyla birtakım ritüelleri reddederken bir kısmını dönüştürdüğünü görmekteyiz. Böylece sabit ve değişken bir ritüel durumu karşımıza çıkmaktadır. Nasıl hukuki ortamlann değişikliği dolayısıyla kimi ahkâm değişiyorsa, kimi ritüeller deAutlamalar da, çevresel temellerde, belki daha az ve ihtiyatlı olarak, toplumun yapısına bağlı olarak bazen biçimsel bazen içerik bazen de yapı olarak değiştirilmiştir; karşılıklı kimi geçişmeler olmuştur. Miraç kandili örneğinde olduğu gibi bazen içeriksel olarak mevcut bir husus, bir ritüeleAutlamaya dönüştürülmüş, bazen de Mevlid örneğinde olduğu gibi ilk dönemlerde olmayan bir uygulama, literatüre ve uygulamaya dâhil edilmiştir.

Cahiliyye'deki huzur, banş ve ibadet ayı (Receb), İslam'da da, kültürel yapının ve zeminin ortaklığı dolayısıyla devam edebilmiştir. Peygamberimiz, vahiy gelmeden önce Receb ve Şaban'da oruç tuttuğu gibi, İslam'da da oruç tutmuştu, fakat öylesine ve kuralsız olarak. Zira o da, o toplumsal yapının bir parçasıydı. Hz. Aişe, Hz. Peygamberin bu tavnna ışık tutacak şekilde Aşûra orucu bağlamında şunlan söylemektedir: "Aşûra, Kureyş'in Cahiliyye'de ve Rasulullah'ın da o zamanlar oruç tuttuğu bir gündü. Ne zaman ki Rasulullah Medine'ye geldi, Aşûra'yı tuttu ve tutulmasını da emretti. Ramazan [orucu] nazil olduğunda, dileyen tuttu, dileyen tutmadı."41 Aynı şeyi, Rasulullah'ın Atîre kurbanı hakkındaki ılımlı yaklaşımında da görmekteyiz: şekli ibkâ ile birlikte, ritüelin ruhunu değiştirmeyi hedeflemektedir. Mihnef b. Suleym'in rivayetine göre Rasulullah Arafat'ta iken, kendisine Cahiliyye'de Receb ayında kestikleri Atîre kurbanı sorulduğunda, her eve her sene kurbanlar ve Atîre gerektiğini söylemiştir.42 Aynı şekilde Nubeyşe'nin nakline göre, Rasulullah'a, 'Cahiliyye'de Atîre keserdik, ne buyurursunuz' denilmesi üzerine, o da: "Hangi ayda keserseniz kesin, Allah için kesin, Allah için iyi şey yapın (berrû) ve yedirin" buyurmuştur.43 Benzer bir hadis de, Amr b. Şuayb'dan gelmekte ve onda da Rasulullah'ın Atîre hakkında, onun hak olduğunu söylediği geçmektedir.44 Bu hadislerle birlikte İslam'da Ferâ ve Atîre kurbanlannm olmadığını belirten rivayetler de mevcuttur.45 Bu rivayetlerden hareketle, birtakım farklı fikirler ve tavırlar ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu gibi konularda farklı fikirler olduğu kaynaklara geçmiştir. Nitekim İbn Avn46 ve İbn Sîrîn'in Atîre kurbanını kesmeye devam ettiği47 belirtilmektedir. Konuyla ilgili rivayetler bir gelişim programı çerçevesi dışında değerlendirildiğinde, Hz. Peygamber'deki doğallık kaybolmaktadır. Zira bazı Müslümanlar, daha önce gerçekten belirtilmiş olabileceği ihtimalini bile görmezden gelerek bu konuyu onaylayan hadisleri yok (mensuh) saymaktadırlar.48 Oysa burada olan şey, Hz. Peygamber'in içerisinde bulunduğu toplumu, vakıasından hareketle dönüştürmesi işlemidir. Bunu yaparken, öncelik pek tabii ki şekilde değil, espride olacaktır. Burada nesh olgusunu gündeme getirmek, olayı anlamayı son derece engelleyici bir yaklaşımdır. Zira araya klasik anlamda nesh kavramı girince, Hz. Peygamber'in bir Sünnet/tarz olarak yaptığı davranış kalıbı/tarzı, sanki tarihte bir kez ve son olarak gündeme gelmiş olmaktadır. Oysa İslam-Cahiliyye sınmnda kontrollü ve yumuşak bir geçiş yaşanmakla birlikte, sonradan bu geçen unsur, yapıya zararlı hale gelmiş olabilir. Dolayısıyla Hz. Peygamber'in ılımlı olarak karşıladığı bir husus, sahabe veya tabiîn tarafından yasaklanmış olabilir. Ya da yeni doğan İslam toplumu, kendisini diğer dinsel kültürlerden ayırmak için, kendi ritüel yapısının farklı ve ayn olmasını sağlamaya çalışmış olabilir ki, bu da, son derece anlaşılır bir şeydir. Bu bakımdan bizce ortaya konan kanaatler de tarihseldir ve genel-geçer bir prensip sayılmaz. Bu anlamda ritüellerde bir değişkenlik vardır. Nitekim örneğin dinsel etkinlik olan kabir ziyareti, belirli dönemlerde tevhid orijininden sapmaya neden olduğunda (veya öyle algılandığında), şekil olarak eleştirilmiştir.49 Keza Peygamber'in kendisi de, şirk anlayışının izlerinin silinmesi için önceleri kabir ziyaretini yasaklamasına rağmen sonradan izin vermiştir.50 Dolayısıyla Hz. Peygamberin farklı gibi görünen yargılannı, belirli bir değişim programı dâhilinde ve manük çerçevesinde anlamak ve böyle bir çerçeveye oturtmak, böyle zorlama yorumlan gereksiz kıldığı gibi, Rasulullah'ın yapmaya çalıştığını anlamamızda ve onu örnek almamızda yardımcı da olacaktır.

Keza Safa ile Merve arasında sa'y yapılması konusu, sahabe arasında, Cahiliye ritüellerinden olup olmadığı açısından tartışılmış51, konu Rasulullah'a getirilmiş ve Kuran da, onun Allah'ın şeâirinden olduğu şeklinde dolaylı bir üslupla onu sahiplenmiştir.(2/158) Zira Cahiliyede tavafa Safa ve Merve'den başlanırdı ve Şa'bî'ye göre İsaf isimli put Safa'da, Naile de Merve'de dururdu.52 Şemseddin Günaltay da "Zemzem kuyusu civannda olan İs'af ve Naile putlan adına kurbanlar kesilirdi. Haram aylarda Kabe ziyareti yapılırken bu iki put daha çok önem kazanırdı; çünkü Kabe'yi tavafa İs'af'tan başlamak ve Naile'de tamamlamak ayin usûlünden idi" demektedir.53 Dolayısıyla bu yaklaşım, müşrik Araplarla ilgili ortak bir kültürel nokta tespiti hem de İbrahim! gelenekle bağ güçlendirilerek tarihsel bir bütünlük fikri kazandırılması olarak yorumlanabilir ki, bize ikinci yorum daha güçlü bir ihtimal olarak gözükmektedir.54 Benzer şeyler hacdaki tehlil ve telbiye için de söylenebilir.55 Bilindiği gibi hac, müşrik temelli bağlantıları kırmayı amaçlayan tadilatlarla birlikte, İslam'ın temel bir dini kurumu olarak Hz. Peygamber tarafından devam ettirilmiştir. Kabe Hz. İbrahim tarafından inşa edilen bir ev olarak önem kazanırken, Arafat'ta (bir de Müzdelife'de) vakfe'de bulunmak, İslam haccının temel bir özelliği olarak varlığını sürdürmüştür.56 Aynı şekilde Şevval ayında alü gün oruç tutmayı tavsiye eden hadislere rağmen57 bu uygulama fukaha tarafından, hem de Medine'de reddedilmiştir. Nitekim İmam Mâlik'in şöyle dediği aktanlmaktadır: "İlim ve fıkıh ehli hiç kimsenin bunu tuttuğunu görmedim. Bu, bana Selefin hiçbirinden de ulaşmadı. İlim ehli bunu kötü görüyorlardı ve cahil kimseler, onda ilim ehli nezdinde bir ruhsat olduğunu ve onunla amel ettiklerini görürlerse Ramazana, ondan olmayanı katarak onun bidate dönüştürülmesinden korkuyorlardı."58 Keza Receb orucuna ilişkin Rasulullah'tan nakledilen rivayetlerle birlikte, o orucu tutanlara, birtakım sahabe yaptırım uygulamıştır.59 Aynı şekilde h. birinci yüzyılın ikinci yansında tâbiûn tarafından başlaüldığı söylenen Şaban'ın on beşinci gecesi kutlaması (Berat Kandili), bir yüzyıl sonra mezhep imamlan arasında açık bir ayınm noktasına dönüşmüştür.60 Bu açıdan bidat literatürü materyalleri, İslâm kültüründeki ritüellerin süreklilik arz edenini ve değişenini inceleme açısından çok önemli bilgiler içermektedir.

Başka örnekler de verilebilir: örneğin şükür secdesini, İmam Mâlik mekruh addederken İmam Şafiî müstehab saymıştır.61 Konumuz olan ritüeller/ kutlamalar bağlamında bu sorulan ele alırsak, bidat olarak adlandınlan kimi ritüeller, içerikleri doldurulduktan sonra devam ettirilebilir mi? Zira düşünce ve nesnelerin kültürel değeri, daha çok, bireyin onlarla ilişki biçimine bağlıdır. Hz. Peygamber de, birçok örnekte böyle yapmamış mıdır? Genel olarak daha dinamik bir yaklaşımı benimseyen Ehl-i Re'y'in, bidat kitaplannın konulanyla ilgilenmemeleri bunu göstermekte değil midir? Nitekim ritüeller bağlamında, değişmez olarak görülen ritüellerin bazısı aslında kimi pre-İslamik dinsel pratiklerin İslamîleştirilmiş şeklidir ve bunlann bir kısmına Hz. Peygamber de (hatta Kur'an da) ses çıkarmamışta. Aslında burada önemli bir noktanın da altı çizilmelidir: RitüellerAutlamalar, mitolojinin desteğine sahiptir; zira birtakım mitolojik anlatımlar, ritüel ve kutlamalan izah eder ve onlan temellendirir.62 Öte yandan ritüel/ kutlamalar, bu anlatılara oranla daha sabittir; onlan açıklayan mitoloji ise değişikliğe uğrayabilir ve tarihte kimi zaman böyle olmuştur. Dolayısıyla devralınan ritüel/kutlamalann formu sabit kalabilirken, yeni izah ve anlatılarla, açıklamalarla varlıklan devam edebilmiştir. Nitekim Peygamberimizin Aşura günü vs.'ye ilişkin tavn bu şekildedir. Aynı manük Mevlid, Kadir, Berat vb. kutlamalar için de yürütülebilir. Dolayısıyla Berat, Mevlid, Kadir gibi kandil gecelerine ilişkin kutlamalar, ilk dönemlerdeki dayanaklannın kesin ve net olup olmamasından ziyade, içerikleri göz önüne alınarak ve, ritüel ve kutlamalarda zaten daha çok işlevsel ve sembolik yönün ağır bastığı dikkate alınarak değerlendirilebilir.

D. 4. Cahiliyye Kalıntıları (Pagan Survivals)

Bir dinsel kültürün, önceki kültürel yapılanndan etkilenmesi, ortak bir vakıadır. Sembolik kültür elemanlan olarak yaşamaya devam eden unsurlar, survival tortulardır. Zira kültürler, keskin çizgilerle aynlamazlar. Örneğin bir Hıristiyanlık için bu durum incelendiğinde, birçok pagan mitinin Hıristiyanlaştınldığını ve ilk Kilisenin, daha o zamandan Hıristiyanlık öncesi kutsal takviminin büyük bir bölümünü benimsediği görülmektedir.63

Bu bağlamda, İslam kültürüne bakıldığında, temel prensiplerle çatışmamÜi dolayısıyla açıkça reddedilmediği gözlemlenen birtakım pratiklerin muhafaza edildiği görülmektedir. Her bir toplumun kendi kaderi doğrultusunda ortak evriminin genel bir çerçevesini oluşturan İslam, hem yerel özelliklere şekil vermiş, hem de bu özelliklere göre şekil almıştır. Dolayısıyla İslam uygarlığını, lokal bağlamını göz önüne alarak ele almak, kültürel geçişleri de ortaya çıkaracaktır. İslam kültüründe de birtakım geçişlerin olduğunu görmekteyiz. Örneğin ortak bir din kültürü olarak ilkel dinlerde yaratmanın bir yıl sürdüğü veya bir yıllık olarak belirlendiği fikri64, İslam kültüründe de, Allah'ın Şaban ayında ve on beşinde bir yıllık rızık ve kaderi belirlediği fikri olarak karşımıza çıkmaktadır. Belki de bu, diğer dinsel kültürlerden etkilenmedir. Nitekim, Yahudi telakkisine göre alemin yılbaşında yaratıldığı vakıasını göz önüne alarak, bu günün Yahudilerdeki Yeni Yıl Bayramı ile bağlannı kuranlar da vardır.65 Aynı şekilde Binini, Nevruz bağlamında bazı acem bilginlerinin, bu günün bir saatinde yaratılmanın yenilendiği görüşlerinden bahseder.66

 

Araplarda, devenin ilk yavrusunu kurban etme geleneği vardı ve buna, ferâ denilirdi.67 Aynı şekilde Receb ayında, ilahlanna kurban keserlerdi ki, buna da, Atîre adı verilmekteydi. Atîre konusunda birbiriyle çelişen rivayetler dolayısıyla farklı kanaatler ortaya çıkmıştır; örneğin Kadı İyâd bunun neshedildiğini savunurken İmam Şafiî onu savunmuş ve reddedenlere karşı çıkmıştır.68 Öte yandan başka bir grup rivayete göre ise Hz. Peygamber'e Cahiliyye'deki Atîre ve Ferâ kurbanı hakkında somlar sorulunca, o, hangi ayda olursa olsun sadece Allah için kurban kesiniz, demiştir.69 Keza Araplarda bir çocuğun doğumunun ardından başı kazınır ve onun adına bir koyun kurban edilirdi. Bu uygulama "Akîka" adıyla günümüze kadar Araplar ve diğer Müslümanlar arasında varlığını sürdürmüştür. Bu, aslında muhtemelen çocuğun yerine sunulan fidye türünden bir inançtı. Akika kurbanını İmam Malik müstehab saymıştır.70 Akika'yla ilgili rivayetlerden birinde, Peygamberimize onun hükmü sorulduğunda, kendisi, Allah'ın "ukûk"u sevmediğini söylemesi üzerine, Akika uygulaması kendisine hatırlatılmış, o da her zamanki engin tavrıyla "Her kim çocuğuna yönelik bir kulluk ortaya koymak isterse..." diye başlayan cevabını vermiştir. Aslında burada, Peygamberimizin formdan ziyade içerikte yoğunlaştığının ipuçlannı görmekteyiz. Öte yandan burada şârih, sünnet/yöntem olarak Peygambemizin bir şeyi kötü gördüğünde onun ismini değiştirdiğini belirtmektedir.71 Dolayısıyla bazen isim bazen içerik değişikliğiyle, var olan ve İslam'a ters olmayan kimi pratikler varlığını devam ettirebilmektedir. Bu bakımdan Rasulullah'ın, döneminin dinsel pratikleriyle ilgili olarak açıkça İslam'a ters olmadığı sürece daha çok özle ilgilendiğini ve tüm yoğunluğu köken, kaynak ve orijine vermediğini söyleyebiliriz. Nitekim Ibn Hacer de, Akika'yı reddeden İbn Abdilberr'e karşı çıkarak şu mantığı yürütmektedir: "İbn Abdilberr'in Akika'nın vürûdunu reddi tartışılır; zira bunun önce vacipken sonra vücubunun neshi varsayılsa bile, aynen Aşûra orucunda olduğu gibi müstehablığı yine baki kalır. Dolayısıyla Akika'nın şenliğini reddedenlerin bir kanıtı olamaz."72 Dolayısıyla burada önemli olan, var olan bir şeyi yok sayma değil, mantığını ve dindeki ağırlığını yakalamaktır. Peygamberimizin tavırlannda da bu tarz bir enginlik gözlemlemekteyiz. İbn Hacer'in dediği gibi gerçekten de Hz. Aişe, Aşûra orucu bağlamında şunlan söylemektedir: "Aşûra, Kureyş'in Cahiliyye'de ve Rasulullah'ın da o zamanlar oruç tuttuğu bir gündü. Ne zaman ki Rasulullah Medine'ye geldi, Aşûra'yı tuttu ve tutulmasının da emretti. Ramazan [orucu] nazil olduğunda, [Aşûra yı] dileyen tuttu, dileyen tutmadı."73 Oysa sonradan dini kurallı hale getirme, netleştirme ve sınırlarını belirleme çabası sezilmektedir. Bahse konu hususlarda sahabe veya tabiin arasında bir yeknesaklık da görülmemektedir. Hatta birtakım sahabe, kaynaklara göre, belki yeni dinin ritüelinin Cahiliye ritüelleriyle kanşmaması endişesiyle Receb ayında oruç tutanlara yapünm uygulamış ve engellemeye çalışmıştır.74 Bu bakımdan daha önce belirttiğimiz gibi Rasulullah'ın, Ramazan orucundan önceki halini belirten rivayetler de, formatif dönem fıkıh ve hadis kitaplan tarafından muhtemelen Ramazan'ın konumunu gölgede bırakır endişesiyle ya dışlanmış ya da Cahiliyye'nin uzantısı olarak eleştirilmiş75 ve onlar da, bid'at, tasavvuf veya mevzuat kitaplannda kalmışür. Burada aslında Müslüman âlimler arasında kimi zaman ihtiyat, kimi zaman da dinsel algılayış kaynaklı farklı yaklaşımlann olduğunu görmekteyiz. Bu husus, ilgili rivayetleri kabul ve reddi ya da te'lifi de ciddi şekilde etkilemektedir.

D. 5. Bidat Literatüründe Ritüeller/ Kutlamalar

Hicri 3. yüzyılda ortaya çıkan ve daha çok ritüel ve adetlerin değişimini ele alan bidat literatürü incelendiğinde, onlarda, bir takım sahabe ya da tabiînin, bir kısım ritüel ve pratiğe, İslam'ın ve Müslümanlann bütünlüğünü korumak için müdahale ettiklerinin ve yasakladıklannın nakledildiği görülecektir. Bu tavırda anahtar kavram; Cahiliyye kültürüyle kanşmak formatif ritüellerin gölgede kalması vs. endişesidir. Ne var ki İslam'ın biricikliği, öncesinden kopuk oluşunda değildir, zira onu bu şekilde sunmak, onun tek din oluşuna da terstir.76 Kur'an, oruç gibi birçok ibadeti tanımlarken, onlann öncekilere de farz kılındığının altını çizmiştir. (2/183) Örneğin tüm Receb'te oruç tutanlara ilişkin tavırdaki korku, bir cahiliye/pagan pratiğinin İslam kültürüne kanşması ve formatif ritüellerin (Ramazan orucu) üzerine çıkması korkusudur. Oysa, bu tavırdaki hassasiyet ihtimaliyle birlikte, Rasulullah, Cahiliyye'de var olan ritüel yapının, açıkça İslam'a aykın olanlarını reddetmekle birlikte, bir kısmının bazı değişiklikle birlikte ibkâsını uygun görmüştür. Bu bakımdan örneğin İzzuddin b. Abdisselam, Receb'i, Cahiliye toplumunun tazim şekli dışında tazim eden bir kimsenin Cahiliye'yi takip ettiği ve ona uyduğunun söylenemeyeceğini ifade eder.77 Nitekim İbn Hacer de, Ferâ-Atîre kurbanlanyla ilgili rivayetlerden biri için şu açıklamayı getirmektedir: "Peygamberimiz, Ferâ ve Atîre'yi kökten iptal etmemiştir; bilakis onlann her birinde olan niteliği iptal etmiştir: Şöyle ki Ferâ'nın ilk doğan hayvan olarak kesilmesi niteliğini, Atîre'den de sadece Recep ayına özgü kesilmesi niteliğini iptal etmiştir."78 Oysa görmekteyiz ki, Receb ayında oruca ve Atîre kurbanına ilişkin rivayetlere rağmen, onu yasaklayanlar daha ağırlıkta ve kes[k]inliktedir. Yani ilk dönem Müslümanlan, bir anlamda dinin (ritüel yapısının) gelişimini devam ettirmiştir, diyebiliriz. Kaldı ki, İzzuddin b. Abdisselam, Cahiliye toplumunun yaptığı her uygulamanın yasaklanmadığını, bunun ancak İslam'ın yasaklaması durumunda söz konusu olduğunu; zira sırf Ehl-i Bâtıl yapıyor diye hak bir şeyin terk edilemeyeceğini söyler.79 Aynı şey ana konumuz olan kandil kutlamalanndan örneğin Mevlid için de denilebilir. Tüm alimlere göre sonraki dönemlerde ortaya çıktığı ittifakla kabul edilen bir uygulama olan Mevlid, İbn Teymiyye'ye göre Hıristiyanlardaki Noel'den mülhem bir adettir.80 Oysa Suyuti, bunun Kuran ve Sünnetten dayanaklannın olduğunu söyleyerek onu savunur.81 Suyuti'nin delil olarak ileri sürdüğü hadiste, Peygamberimizin Medine'ye geldiğinde Yahudileri Aşure orucu tutar bulur. Sebebini sorunca "onun Allanın kendilerini, Firavun'ın kurtardığı gün olduğunu" söylediklerinde "Biz Musa'ya uymaya sizden daha evlayız" diyerek Aşure orucunun tutulmasını emreder.82 Suyuti'ye göre defedilen kötülüklere, verilen nimetlere karşı şükür için yapılan fiiller meşrudur ve bu kutlamanın ilk üç asırda cari olmaması, bu temellendirmeyi etkilemez.83 Peygamberimizin mezkûr örnekte olayın içeriği üzerinde durduğu söylenebilir. Değişik rivayetlere göre Kureyşli müşriklerin ya da Ehl-i Kitab'tan Yahudilerin o orucu tutması gündeme getirilmemektedir. Bu tür sorular genellikle sonraki Müslümanlar tarafından dile getirilmiştir.84 Bu tip kutlamalar önemli bir anla ilgili olduğu için belirli bir toplumun tarihiyle ilgilidir; dolayısıyla ortak tarihsel bir geçmişe sahip toplumlar, onlan dikkate alabilir.

Hızla ilerleyen fetihlerle birlikte farklı kültürel yapılarla karşılaşılınca, Talbi'nin de belirttiği gibi yabancı geleneklerin anî müdahalesi sonucu, cemiyetin gözle görülür ve hızlı değişimi, tekâmülün telaşlandıncı etkisiyle, belli ve denenmiş yollardan geriye dönüş şeklinde bir reaksiyonu doğurmuştu.85 Bu reaksiyon, temelde dine ilişkin bir bakış açışıydı. Örneğin konumuz olan kutlamalardan Regaib kutlaması bağlamında, Malikiler, Receb ayının orucunu, Ramazanı gölgede bırakacağı endişesiyle ve mükellefin tahsis yapamayacağı argümanıyla reddetmişlerdir. Örneğin Turtûşî'de temel endişe, dinin Cahiliyye ile karışmasıdır.86 Şafiî Ebu Şâme de aynı şekilde mükellefin tahsis yapamayacağı argümanıyla ve İmam Şafiî'den, vacip sayılmaması için herhangi bir ayın aynen Ramazan gibi tamamen oruçla geçirilemeyeceği hükmüyle Receb orucunu reddeder ve Receb ayına, Cahiliye'de Mudarr'ın tazim ettiğini belirtir.87 Öte yandan İzzuddin b. Abdisselam ise Receb orucunun sahih olduğunu, çünkü onunla Allah'a yakınlaşıldığını, onu yasak gören kişinin İslam ahkâmının referans kaynaklarından (maâhiz) haberdar olmadığını, kaldı ki, İslam'ı tedvin eden âlimlerin hiçbirinin Receb orucunu, mekruh oruç kapsamında zikretmediğini belirtir.88 Aslında rivayetlere göre bu konuda sahabe arasında tek bir yaklaşım da yoktur. Örneğin Müslim'deki bir rivayete göre Esma (ra), Abdullah b. Ömer'in tüm Receb'de oruç tutulmasını yasaklamasına karşı çıktığı belirtilmektedir.89 Bunun anlamı, mezkur konuyu kendisinin savunduğudur. Aynı şekilde İbn Abbas'ın da tüm Receb'te orucu kötü gördüğü rivayet edilmiştir. 90 Bu örnekler ilk Müslümanlar arasında, diğer konularda olduğu gibi bu tür konularda da farklı kanaatlerin olduğunu göstermektedir.

Dolayısıyla bidatlerle ilgili eserlerin müelliflerinden ılımlı bir bidat anlayışına sahip olanlar, ideal bir mazi anlayışı altında da olsa gerçekleştirilebilecek somut bir toplum anlayışına sahipken aşırı bir bidat anlayışına sahip olanlar, ilk dönemde donmuş ve her türlü değişime karşı ütopik bir toplum anlayışına sahiptir. Değişimi benimseyenler ise, bu konuda daha farklı davranmışlardır. Bidat literatürü yazarlarından olan ve sözü geçen birinci kanattan olan Mâliki Turtuşî, bidati, geçmiş bir Asıl veya uyulan bir örnek olmadan ihdas edilen şey olarak tanımlar.91 İmam Şafiî de, geçmiş bir örnek (misâl sabık) olmaksızın yapılan her akıl yürütmeyi, istihsan ve keyfîlik olarak tanımlamaktadır.92 Nitekim bidat literatürün kahır ekseriyeti, Mâlikî ve Şâfiîlerdir. Bidat literatürü yazarlarının çoğu, mağrib Mâlikîleri iken, Şâfiîler, onlara bağlı gözükmektedir. Keza Hanbeliler bu konuda bağımsız gözükürken, değişimden yana olan Hanefîler, genellikle yeni durumlara istihsanla karşı koyduklan için bu konularla pek ilgilenmemişlerdir.93 Örneğin Şaban'ın on beşinci gecesi uygulamasını, İbn Ebî Muleyke gibi hicazlılar reddederken, ilgili hadis, Mekhuleş-Şâmîgibi bir tabiîne dayandırılmaktadır.94 Kanaatimizce bu, Ehl-i Hadis ile Ehl-i Re'y çekişmesinin ritüellerdeki yansımasına bir örnektir. Hicaz ekolü, bu konularda Şârî'ye bağlılığı ve tarihsel formu savunmaktadır. Fakat Şarî'nin (Hz. Peygamber) ifade ve uygulamalarının neye dayandığı ve nasıl temellendirildiği pek sorgulanmamaktadır. Dolayısıyla bu yaklaşım, tutarlı ve genel geçer bir yaklaşım gibi gözükmemektedir. Burada dinin biricikliği savunulurken onun tek din oluşu (3/19) göz ardı edilmekte ve Peygamberimizin bu konulardaki yaklaşımının içeriği/esprisi gözden kaçırılmaktadır.

Kendi ilk örneğine mümkün olduğunca yaklaşmaya, yani tarihi alüvyonlarından ve tortularından arınmaya meyletmeyen hiçbir dini şekil yoktur.95 Nitekim bidat literatüründeki katı tutum sahipleri de, bu tip uygulamaları reddederken onların ilk dönemlerde olmamasını temel argüman olarak ileri sürmektedir. Oysa burada daha doğru tavır, tüm benzeşmelerden kaçınmak değil, Peygamberimizin de yaptığı gibi İslam'ın evrensel inancına zaten ters olanları, asla temellendirilemeyecek olanları reddetmek ve bu konulara yaklaşırken formdan ziyade içerik üzerinde yoğunlaşmaktır. Kaldı ki bidat literatüründe sürekli tekrarlandığı şekliyle, ritüellerde tüm benzeşmeleri eğer İslam kategorik olarak yasaklamışsa, o zaman hac menâsikinin kimi unsurlan, Akîka kurbanı gibi birçok ritüel neden bırakılmıştır? Fakat bu arada şunu da hatırdan uzak tutmamak gerekir: İslam'ın doğuşu-Cahiliyye sınırında kontrollü ve yumuşak bir geçiş yaşanmakla birlikte, sonradan bu geçen unsur, yapıya zararlı hale gelmiş olabilir. Dolayısıyla Hz. Peygamber'in ılımlı olarak karşıladığı bir husus, sahabe, tabiîn ya da sonraki bir İslam alimi tarafından daha sonradan bu nedenle yasaklanmış olabilir. Ya da tersine İslam'ın ilk dönemlerinde Müslümanlar kimi zaman kendilerini diğer tüm dini topluluklardan tefrik etmek için dini ritüellerinin biricikliği açısından kimi benzeşmelerden uzak durmuş olabilirler. Dolayısıyla burada da tarihsel koşullara ve insan unsuruna paralel bir yaklaşım, daha esnek ve daha etkili gözükmektedir. Aynı koşulların geçerli olmadığı bir dönemde ritüelAutlamalara ilişkin aynı hükmün sürdürülmesi gerekmeyebilir. Örneğin hacla ilgili olarak Ebu Şame, İbnu's-Salah'tan, onun zamanında kimi çevresel uygulamaların (ilavelerin vs.) eleştirisini nakletmektedir.96 Nitekim sünnet addedilen kurbanın vacip gibi değerlendirilmesi, kimi sahabeyi kurban kesmemeye bile sevk etmiştir.97 Kandil geceleri ve bu gecelerin kutlanmasıyla ilgili ihtilaflar da bu konunun değişkenliğinin kanıtlarındandır. Esasen bu tavır, değişen sosyo-kültürel şartlara ritüelAutlama çerçevelerinin uyumunu sağlamaya çalışmaktır ki, bir anlamda içtihat bile sayılabilir. Nitekim Vardit Rispler'e göre bidat literatürü ve gelişimi, içtihat kapısının kapalı olduğu hususuna bir cevap olabilir.98 Zira bidat literatürüyle, sürekli olarak değişen zaman ve koşullara, cevap verilmeye çalışılıyordu. İlk iki yüzyılın teolojik olarak negatif bidat kavramı, toplumun ve hukukun gelişmesini engellediği için, hukukçular tarafından yeni fikir ve pratikleri ele alacak bir sisteme dönüştürülmüş ve bid'a hasene veya mahmude kavramları, yeni çıkan olaylara karşı daha ılımlı bir yaklaşım olarak fakihler tarafından geliştirilmiştir.99 Öte yandan kaynaklara dayalı resmi İslam ile popüler İslam arasındaki ilişki, tarih boyunca çok canlı ve hareketli olmuştur. Formatif dönem sonrası kaynaklar, belirli bir ritüel yapısı ortaya koymasına rağmen, halkların kültürel yapıları, onları zorlamıştır. Örneğin el-İzz b. Abdisselam, Reğaib namazını ilk önce bidat saymasına rağmen, yöneticilerin ve halkın baskısı üzerine fetvasını değiştirerek onu bidat-ı hasene olarak kabul etmiştir.100 Bunun örnekleri çoğaltılabilir.

SONUÇ

Bu incelememizde zaman ve kutsal kavramlarını hem genel hem de özel olarak ele alarak ritueller örneği çerçevesinde İslam geleneğinde kutsal kavramını ve bu kavram ile değişim imkanı arasındaki ilişkiyi ele almaya çalıştık. Zaman kavramı çerçevesinde İslam kültüründe değişik algılama ve tepkilerin ortaya çıktığını gözlemledik. Keza araştırmamız sonucunda islam kültüründe birçok şeyin kutsallaştırılmış olmasına rağmen İslam'da kutsala Allah ve O'nun iradesi dışında bir karşılık bulamadığımız gibi diğer dinlerdeki kutsal tanımından hareketle yaptığımız kavramsal karşılaştırmalar sonucunda İslam kültüründe kutsal kabul edilen şeylerin de temel olarak diğer dinlerin kutsallarından karakteristik olarak ayrıldığını gördük; zira bu 'şey'leri besleyen benzer bir teolojik arkaplan İslam'da bulunmamaktadır. Nitekim dinlerde görülen kutsal kavramının en belirgin özelliği olan dokunulmazlık, değişmezlik, yaklaşılmazlık, ayrılık vs. gibi özellikler İslam'da yalnızca Allah (cc) kavramına uymakta, ne Hz. Peygambere (sav) ne velilere/ muttakîlere ne de birtakım zaman/mekan ve eşyalara atfedilebilme imkanı taşımaktadır. Hatta İslam'ın son kitabı olan Kur'an bile diğer ilahî kökenli kitaplara yüklenilen sıfatların aksine, Kerim'dir.

Zira daha önceki vahiylerde görüldüğü gibi Allah'ın iradesi (ya da onun tecellisi olan kutsal) değişik formlarda tecelli etmektedir. İslam'da sabit formların değil her zaman değişik araçlarla, değişik zaman ve mekânlarda Allah'ın rızasının amaçlanması istenmektedir denilebilir; nitekim en ulvî olan ibadetler bile aslında Allah'a daha iyi kul olmanın vesileleri/araçlarıdır. Nitekim kurbanla ilgili olarak Kur'an'daki ifadeler bunun en açık ifadesidir.(22/37) İslam'da eksen Allah olduğu için hiçbir şeye haddini aşarak putlaşma imkânı tanınmamaktadır; hiçbir şey tabusal değildir. İslam'ın bu anlamdaki esnek yapısı, onu evrensel ve zamanüstü kılmaktadır; aksi takdirde -şayet kutsalın belirli/sabit bir formu olduğu kabul edilirse, değişimi temellendirmek imkânsız olacaktır. Bu husus, Yahudilerin Musa Şeriat'ine yaklaşımlarında iyice ortaya çıkmaktadır: Şöyle ki Allah'ın 'sözde' kurallanna sıkı sıkıya bağlanmak dindar Yahudi'yi iki yüzlü ve riyakar yaptığı gibi aklını çalıştıran Yahudi de dini reddetmek ya da en azından-ona isyan etmek zorunda kalmıştır. Bu da her iki halde Allah'ın iradesini O'nun aleyhine çevirmek demektir.

Öte yandan Peygamberimizin İslam'ı öncesi olmayan bir din olarak sunmamakla ve çevre kültürü re'sen reddeden bir yaklaşım sergilememekle, yukarıdaki bakış açısını bizim eksen örneğimiz olan toplu kutlamalar/ritüeller bağlamına aktardığını görmekteyiz. Zira mezkur konularda Hz. Peygamber, daha çok içeriği dikkate almıştır ve formun kendisinden ziyade, temel ilkelere açıkça ters olmaması koşuluyla içerikte (kulluk, ahlaki motivasyonlar vs.) yoğunlaşılmıştır. Zira bir uygulamanın temellendirilmesi sadece bir dönemde olup olmaması olduğunda ve o dönemdeki uygulamaların da bizatihi değil, kimi zaman kültürel temelli olduğu görüldüğünde, çelişkili bir durumla karşı karşıya kalınmaktadır. Dolayısıyla ritüel ve kutlamalara yaklaşırken, kanaatimizce, hassasiyeti elden bırakmamak koşuluyla, İslam'ın Hz. Adem'den bu yana devam eden tek ilahi din olduğu.

 

 

 

1 islam'da zaman anlayışı-değişiklik ilişkisi için bkz. Jean-Paul Charney, Islamic Culture and Socio-Economic Change, E. J. Brill, 1981, 9-10

2 Germanus, Gyula, agm, 47-48

3 Germanus, agm,48

4 Weber, Max, age, 155, 159.

5 bk. Malik Bin Nebi, Fikir ve Put, 101-109

6 Horkheimer, Max, age, s. 64 vd.

7 Malik bin Nebi, Kültür Sorunu, Ank. 2000, Ank. Okulu yay., 30-38

8 Malik Bin Nebi, age, 35

9 bk. Leah, Kinberg, Compromise of Commerce, Der İslam, Band 66 Heft 2(1989), s. 209

10 Malik bin Nebi, Kültür Sorunu, 92-93

11 bkz, Giddens, Anthony, age, 96. "Giddens, A., age, 100. .

13 Fazlur Rahman, İslam ve Çağdaşlık, Ank. 1996, Ank Okulu yay., s. 62

14 Fazlur Rahman, age, 64

15 Fazlur Rahman, age, 69

16 bk. Özlem, Doğan, Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi, 83

17 Özlem, Doğan, age, 91-92

18 Eliade, M., The Saared and the Profane, 85

19 bk. Berger, Peter L., Din ve Tolumsal Kurumların Değişimi, Din ve Modernlik içinde, 131

20 bk. Din Bilim Yazıları, 38

21 agc,46, 53, 60, 70

22 agc, 58, 63

23 Alûsî, Şukrî, Butûğu'l-Ereb /? Ma'rifeti AhvaH'l-Arab, Mısır trsz, II. 364-365

24 bk. Vassaf, Gündüz, Cehenneme Övgü, İst. 2002, İletişim yay., s. 253-257

25 Ahmed b. Hanbel, Musned, 5. 161

26 Katoliklik, rahiplerin evlenme yasağını tartışmaya açmak zorunda kalmıştır, bk. Radikal gazetesi, 21.4. 2002, Pazar: Türker Alkan, Cinsel ve Dinsel Olan.

27 bk. Neitzche, R, Deccal, İst. 1985, Hil yay., 33

28 Grunebaum, G. E. von, Muhammadan Festivals, New York 1988, Olive Branch Press, 3

29 Grunebaum, age, 3-4

30 bk. Alusî, Şukrî, Bulûğu't-Ereb fîMa'rifeti Ahvâli'l-Arab, 2.287

31 Alusî, Şukrî, age, 2.288. Hz. Aişe, Aşûra orucu bağlamında şunlan söylemektedir: "Aşûra, Kureyş'in Cahiliyye'de ve Rasulullah'ın da o zamanlar oruç tuttuğu bir gündü. Ne zaman ki Rasulullah Medine'ye geldi, Aşûra'yı tuttu ve tutulmasının da emretti. Ramazan[orucu) nazil olduğunda, dileyen tuttu, dileyen tutmadı." Buhârî, menâkıb (63), b (26), no: 1,4.234

32 Müslim, Sahîh, Hac(15). b(69), no:398,1.968

33 Baljon, J. M. S., Modernist Düşüncenin Şekillenişi, Ank. 2002, An. Okulu yay., s. 202. Bu bağlamda İbn Teymiyye de, bir bidati ortadan kaldırmanın sosyal koşulunun, alternatifi bir sünnet ortaya koymak olduğunu söyler, bk. İktizâu'sSırati'l-Mustakim, h. 1404, 1. baskı, s. 142

34 Fazlur Rahman, İslami Yenilenme Makaleler //, 127

35 Ebu Davud, Vasâya (17), b (9), no: 2873,3.293-294; Aynca bk. Buhari, menâkıb(63), b(26), no:4, 4.234-235

36 bk. Alusî, Şukrî, Bulûğu'l-Ereb fîMa'rifetiAhuâli'l-Arab, 2.301 vd

37 Ahmad b. Hanbel, Müsned, 4. 267

38 age, 4. 245

39 Alusî, Şukrî, age, 3.78

40 bk. İslam Ansiklopedisi, İst., MEB, 1998, 9.657

41 Buhârî, Menâkıb(63),b(26), no:l,4.234

42 Nesâî, Ferâ(41). b (1), no:4221, 7.167-168

43 Nesâî, Ferâ(41). b (1), no:4225,7.169; bk. Ebu Davud, edâhî, b(19), no:2830,3.255

«Musned, 2.182-183

45 Buhârî, akîka (71), b (3),no: 1,6.217 (Ebu Hureyre'den); Müslim, Edâhî (35), b(6), no:38, 2.1564 (Ebu Hureyre'den; Tirmitf, edâhî (17), b (15), no: 1512, 4.96 (Ebu Hureyre'den)

46 bk. Nesâî, ferâ (41). B (1), no:4221, 7.167-168: Muaz, İbn Avn'ı Atîre keserken gördüğünü söylemektedir.

47 Hattâbî, İbn Sîrîn'in Receb ayında Atîre kestiğini ve bu konuda bir şeyler rivayet ettiğini söylemektedir. bk.Ebu Davud, Edâhî, b(19), no:2830,3.255, dipnot

48 bk. Müslim, edâhî (35), b(6), II. 1565

49 bk. İbn Teymiyye, Kaide Celîle fi't-Tevessül ue'l-Vesîte, Beyrut 1981, s. 71-76

50 bk. Musned, I. 145; Müslim, cenâiz (11), b (36), no:977,1.672

51 Müslim, hac (15), b (43), no:259,1.928)

52 İbn Kesir, age, I, 199

53 Günaltay, Şemseddin, İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, Ank. 1997, Ank Okulu yay., s. 71

54 bk. İbn Kesir, I, 199

55 bk. Gazali, age, 220, krş Farmer, H. G. , A History ofArabian Music, London 1929, s. 34

56 bk. M. M.. Şerif, age, I. 155

57 Ahmed b. Hanbel, Musned, 3.308

58 Muvatta, Siyam (18), b (22), n: 60, 1.311

59 Ebu Şame, el-Bâis a/d İnkâri'l-Bida' ve'l-Havâdis, Mektebetu İbn Sinâ, trsz., s. 72

60 bk. Vardit Rispler, The 20th Century Treatment of an Old Bid'a, Der İslam, 72/1, 1995, s. 88

61 Ebu Şâme, age, 80

62 bk. Eliade, M., Mitlerin Özellikleri, s. 48-51

63 bk. Eliade, age, 159-160

64 bk. Eliade, The Sacred and the Profane, 77.; Eliade şöyle söyler: "İbranilerde Dünya'nın belli sürelerle yenilenmesine ilişkin olarak senaryoya, ilk anlamından da bir şey korunarak, tarihsel bir görünüm kazandınlmıştır. Wensinck, kaostan kozmoza geçişin belirtildiği Yeni Yıl riti senaryosunun, İsrailoğullarının Mısır'dan göçü ve Kızıldeniz'in aşılması, Kenan ülkesinin fethi, Babildeki tutsaklık ve sürgünden dönüş vb. tarihsel olaylara uygulandığını göstermiştir." Mitlerin Özellikleri, 50: A. J.Wensinck, "the Semitic New Year and the Orijin of Eschatology" (Acta Orientalia, I. 1923, s. 159-199) Yahudilere göre de alemin yılbaşında yaratıldığı fikri için bk. İslam Ansiklopedisi, Ramazan maddesi, 9.612,İstanbul, MEB.1988

65 bk. Kister, M. J., Shaban is my Month, s. 16, krş. İslam Ansiklopedisi, 9.612.

66 el-Biruni, el-Âsâru 'l-Bâkiye ani 'l-Kurûni %Hâliye, Leipzig, 1923, Otto Harrasowitz, s. 215

67 bk. Ebu Davud, III. 255

68 İbn Hacer, Fethu'l-Bari, 9. 746

69 bk. Ebu Davud, III. 255

70 İmam Malik, Muuatta, akîka(26), b(2), II. 502

71 Nesâî, VII. 163

72 İbn Hacer, age, 9. 734

73 Buhârî, menâkıb (63),b(26), no:l,4.234

74 bk. Ebu Şâme, et-Bâis a/d İnkâri'l-Bida' ue'l-Havâdis, 1

75 bk. Ebu Şame, age, 25. Bu .anlayış konusunda bk. Urvoy, D., La polémique autour de L'assimilation par l'ortodoxie de pratiques non-Islamiques, Studia İslamica, LXVIII (1988), 129-145

76 Garaudy bu tarz bir eğilimi entegrizm olarak sayarak İslam'ın kimliğinin bu tarz bir özgünlük (particularité) aranmaması gerektiğini {Yaşayan İslam, 133) ve bunun dışlayıcı oluşunun İslam'ın birleştiriciliğine ters oluşunu ifade eder. (age, 74, 88)

77 el-İzz b. Abdisselam, Fetavâ Şeyhi'l-İslam İzzuddin b. Abdisselam, 1996 Muessesetu'r-Risâle, s. 336. Nitekim kimi rivayetlere göre Aşure orucu, Cahiliyede Kureyş'in tuttuğu bir oruçtur; Peygamberimiz de onu tutmuştur. Medineye hicretten sonra Ramazan'ın farz kılınmasından sonra tutup tutmamak serbest bırakılmıştır. Müslim, siyam (13), b (19), no:113,1.792

78 İbn Hacer, age, 9-745-746

79 el-İzz b. Abdisselam, age, s. 336

80 İbn Teymiyye, İktizau'sSırati'l-Mustakîman Muhalefi Ashâbi'l-Cahîm, h. 1404, 1. baskı, s.142

81 SuyuÜ, Celaluddin, Husni'l-Maksid fi Ameli'1-Mevlid, İslam Yolu, yıl:2, sayi:65, s. 2

82 Muslim, siyam (13), b (19), no: 127,1.795)

83 Suyuü, ay

84 bk. Muslim, I. 798, no: 133

85 Talbî, Muhammed, Bidatler, AÜİFD, XXIII, s. 447-448

86 Turtuşî, el-Havâdis ve'l-Bida', Beyrut 1990, s. 283

87 Ebu Şâme, age,70-71

88 el-İzz b. Abdisselam, age, 335

89 Muslim, II. 1641

90 bk. Ebu Şâme, age, s. 71

91 Turtuşî, age, 108

92 İmam Şafiî, Risale, TDVY, Ank., 1997, s. 14, 274

93 bk. Rispler, Vardit, Toward a new understanding of the term bid a, Der İslam, 68, , s. 325

94 Turtuşî, age, 263-264

95 bk. Din Bilim Yazıları, s. 100, alıntı Traite d'histoire des religions, s.395'ten.

96 Ebu $ame, el-Bais ala Inkari'l-Bida' ue'l-Havadis, s. 117-118

97 bk. Turtusi, age, 115-118)

98 bk. Vardit Rispler, Toward a new Understanding of the Term bid'a, Der Islam , 328

99 Krs. Talbi, Muhammed, Bidatler, AUiFD, XXIII458-460.

100 bk. Ebu $ame, el-Bais, 64.


__________________
O halde yüzünü, Allah'ı bir tanıyarak dine, Allah'ın insanları üzerine yaratmış olduğu fıtratına doğrult. Allah'ın yaratışında değişiklik bulunmaz. Dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.
Yukarı dön Göster asım's Profil Diğer Mesajlarını Ara: asım
 
asım
Uzman Uye
Uzman Uye


Katılma Tarihi: 14 agustos 2008
Yer: Turkiye
Gönderilenler: 1700
Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP Alıntı asım

selam arkadaşlar...

yukarıdaki alıntıyı yani salih özer beyin çalışmasını özellikle incelemenizi tavsiye ederim....

bir çok konuda ufuk açıcı olacağını sanıyorum...


__________________
O halde yüzünü, Allah'ı bir tanıyarak dine, Allah'ın insanları üzerine yaratmış olduğu fıtratına doğrult. Allah'ın yaratışında değişiklik bulunmaz. Dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.
Yukarı dön Göster asım's Profil Diğer Mesajlarını Ara: asım
 
asım
Uzman Uye
Uzman Uye


Katılma Tarihi: 14 agustos 2008
Yer: Turkiye
Gönderilenler: 1700
Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP Alıntı asım

 
Ninian SMART

Çeviren

Arş.Gör.Dr.Ali İhsan YİTİK

Din, tarih boyunca ve insanoğlunun en eski kültürlerinin ücra köşelerinde beşer hayatının köklü ve ayrılmaz bir özelliği olmuştur. İnsanlık tarihini ve bu tarih içerisindeki değişik görüşlerini anlayabilmek için, herşeyden önce insanların mensup oldukları dinleri tanımak gerekir. Aynı şekilde günümüz dünyasında yaşayan toplumların, çoğu zaman bizimkinden farklı olan hayata bakış açılarını kavrayabilmek de yine onların benimsedikleri ideoloji ve sahip oldukları inançların bilinmesiyle mümkündür.

Din her ne kadar, seremoniler, tapınaklar ve sanat eserleri gibi bir takım somut unsurlara sahip ise de, tamamıyla gözle görülebilen müşahhas bir fenomen değildir. Gözle görülebilen bu unsurların arzettikleri önemin tam olarak anlaşılabilmesi için, onlara, bunları kullanan kimselerin deruni hayatları açısından bakılması ve değerlendirilmeleri lazımdır. Sözgelimi, Hıristiyanlıktaki bir bebeğin vaftiz ayinini ele alalım: Vaftizin bir hıristiyan için arzettiği önemi ve bu ayine katılanların his ve beklentilerini bilmeksizin, onu tam olarak anlayabilmek mümkün müdür? Şüphesiz değildir. Öyleyse dinin tam olarak anlaşılabilmesi için, onun zahiri ve deruni yönlerinin birlikte ele alınması gerekir. Bu nedenle Dinler Tarihi sadece bir olaylar kronolojisi olmayıp, olayların içyüzünü ve onların analitik izahlarına da yer vermek zorunda olan bir disiplindir. O halde sadece beşeriyetin dini tarihinin izlediği rotayı belirlemek bizim için yeterli değildir; bunun yanısıra, bu alana giren kimselerin düşünce ve hislerine de nüfuz etmek gerekir.

Din oldukça zengin ve komplek bir fenomendir. O, hem harici ve deruni unsurlarının bir arada ele alınmasından ortaya çıkan bir kompleksliğe, hem de tarihte çok çeşitli inanç sistemleri şeklinde ortaya çıkması ve hâlâ da bu şekilde devam ediyor olmasından neşet eden bir karmaşıklığa sahiptir. Üstelik dünyamızda keşfedilmeyi bekleyen daha pekçok din vardır. Bütün bunların araştırılması ve incelenmesi oldukça büyüleyici ve ilgi uyandırıcı bir görevdir. Çünkü dini tecrübedeki bu çeşitlilik, beşeriyetin dini duygu ve hayal gücünün zenginliği ve insan ruhunun ulviliğinin yanısıra, dinin gerçekliği ile ilgili çok çeşitli soruların ortaya atılmasının da başlıca nedenidir.

Bilim tarihi, metodoloji ve bilimlerin mevcut durumu bilinmeksizin, bilimin gayesi ve mahiyeti birtakım iddialar ortaya atmanın anlamsızlığı gibi, dinin duygusal ve zahiri yönlerini bilmeksizin onun gerçekliği üzerinde konuşmanın da bir anlamı olmayacaktır. Öyleyse, bu konudaki bir eserin başlıca hedefi, öncelikle dinlerin ifade edildiği tecrübelerle ilgili olayları ortaya çıkarmaktır. Gayemiz, din fenomeni hakkında herhangi bir hüküm vermekten ziyade onu, tam ve doğru olarak tasvir etmektir. Bana göre, ancak böyle bir çalışma sonucunda, okuyucu veya yazar kendini, dinin gerçekliği konusunda hüküm verebilmek için daha iyi bir konumda bulabilecektir.

Dinin tanımlanabilmesi ve tarihinin tedkik edilebilmesinin, bir anlamda ilmi bir çabayı gerektirdiği söylenebilir. Zira olayların tarafsız ve objektif bir şekilde ele alınıp incelenmesi zorunludur. Ancak buradaki objektifliği sadece tapınak, kilise, cami gibi dini yapılara ve dışarıdan gözlemlenebilen dini davranışlara bakmak ve onları tasvir etmek şeklinde düşünmek, tabii ki yanlıştır. Görülebilir nitelikteki bu objelerin içyüzlerine de nüfuz etmek gerekir. Mesela, St. Paul'un Şam yolunda yaşadığı tecrübe gözönünde bulundurulmaksızın, onun aziz oluşunun tam hikayesini ortaya koymak mümkün müdür? Yaşanan bu tecrübe Paul'ün zahiri bir fiili olmasına rağmen başkaları tarafından gözlemlenememiştir. Mistik, peygamberane ve diğer bütün dini tecrübe şekillerini, özel ve gerçek manasıyla peygamberliği tam olarak kavrayabilmemiz mümkün değilse bile, bunları objektif olarak tasvir edebilmek mümkündür. Bunun anlamı, deruni tecrübeleri ve benzer davranışları her türlü peşin hükümden uzak olarak sempatik bir anlayışla tasvir edebiliriz demektir. Bu da dinlerin araştırılmasının hassas ve sanatkarane bir anlayış gerektirdiğini ortaya koyar.

Ancak din, halkın his ve duyguları üzerinde derin bir tesire sahip olması sebebiyle dindar insanların, çoğu zaman başkalarının inançları konusunda objektif ve tarafsız olmaları epeyce güç olmuştur.Buna karşılık dinden oldukça uzaklaşmış Agnostiklerin de din hakkında objektif olamadıkları görülmüştür. Bazen de denilmiştir ki; din bağlanmayı ihtiva eder, dolayısıyla inanmaksızın bir inanç sistemini tam olarak kavrayabilmemiz mümkün değildir. Bu nedenle bazen, bir inanç sistemini müntesibi olmayan yabancı bir kimsenin onu hiçbir zaman takdir edemeyeceği şeklinde bile görüşler ileri sürülmüştür.

Ancak böyle bir sonuç hem tehlikeli hem de oldukça abartılıdır. Abartılıdır, çünkü son zamanlarda yapılmış pek çok mukayeseli din araştırması, en azından bazı kimselerin başkalarının inançlarını anlayabileceklerini açık-seçik ortaya koymuştur. Ayrıca değişik din mensupları arasındaki diyaloglar da son zamanlarda oldukça gelişmiştir. Bütün bunların yanı sıra, yine bu alanda bazı araştırmacılarca önyargıyla kaleme alınmış kötü eserler de yok değildir. Ancak dini mensubiyetin, insanların kendi inançları dışındaki diğer inançların iyi taraflarını görmelerine kesinlikle engel olduğunu iddia etmek de doğru değildir. Üstelik bu nevi görüşler, insanların başka dinleri anlamak için sempatik çaba sarf etmelerine gerek olmadığı şeklinde bir sonuca götüreceğinden oldukça tehlikelidir.

Araştırmamızın boyutu gerek kapsadığı zaman dilimini gerekse alan yönünden oldukça geniş olmalıdır. Zira büyük dinlerin her biri gelişen birer organizma gibidir. Sadece Hıristiyanlık ve Budizm gibi farklı inanç sistemlerinin değişik kısımları arasındaki ilişkilerin değil, bir inanç sisteminin, doğuşundan bugüne kadar geçirdiği safhalarında ele alınıp incelenmesi gerekir. Mesela, iki bin yıl önce ortaya çıktığı ortamı bilmeksizin, Hıristiyanlığı tam olarak anlayabilmemiz mümkün değildir.

Bu anlamda dinlerin araştırılmasının tarihi bir yanı da vardır. Fakat tarih bize göstermiştir ki, bazı dinler gerilemiş ve hiç mensubiyeti kalmayarak tarihe mal olmuştur. Ancak bunlardan bazıları, insanlığın dini tecrübesi anlatılırken, hala ihmal edilemeyecek kadar önemlidir. Mesela, günümüzde sadece Hindistan'ta Bombay civarında çok az sayıda müntesibi bulunan Zerdüştilik bir zamanlar güçlü ve gelişen bir inanç sistemi idi. İyi ve kötünün mahiyetiyle ilgili köklü iddialara dayanıyordu.

Yine arkeolojik kalıntıların azlığı ve yazılı belgelerin yokluğu kesin bir neticeye ulaşmamızı engellese bile, dinin tarih öncesi menşei konusunda bazı şeylerin ortaya konulması da son derece önemlidir. Bu nedenle bazı araştırmacılar, günümüzün teknolojik bakımdan ilkel durumda bulunan bazı toplumlarını inceleyerek, tarih öncesi dönemlerdeki dini inançları tesbite çalışmışlardır. Onlar, bugün Taş Devri insanları gibi yaşayan kabilelerin Taş Devri inançlarını temsil edebileceği varsayımından yola çıkıyorlardı. Bu nedenle, okuma-yazma bilmeyen toplulukların, ister bugün, isterse tarihin çok eski dönemlerinde yaşamış olsunlar, aynı şekilde görmek gerekir.

Diğer taraftan insanların büyük çoğunluğu, tabii olarak, yaşayan büyük sistemlere ilgi göstermişlerdir. Bazen "dünya dinleri" olarak da isimlendirilen bu sistemler şunlardır: Hıristiyanlık, Yahudilik, İslam, Budizm, Hinduizm ve Konfüçyüsçülüktür. Bunların yanısıra, Çin'de Taoizm, Japonya'da Şintoizm, Hindistan'daki Caynizm ve Sih dini ile son zamanlarda Avrupa'da ortaya çıkan bazı Hıristiyan mezhepleri de bugünün önemli inanç sistemleri arasında yer alır. Bunlardan bazıları özellikle Hıristiyanlık, Budizm ve Hinduizm hâlâ milyonlarca müntesibe sahib olmalarına rağmen, taraftarlarını muhafaza edebilmek için dine muhalif yeni akımlarla kıyasıya mücadele halindedir.

Özellikle Batı Ülkelerindeki Agnostiklerin sayılarında hızlı artış göze çarpmaktadır. Agnostizmin, metafizik alanı tümüyle inkar eden ve bütün dikkatini sadece insan saadetine önem veren bir ahlak anlayışına çeviren bir anlayış olduğu söylenebilir. Kısacası o, Hıristiyanlığa alternatif olarak "hümanizmi" önerir. Aynı dönemde Marksizm, diğer materyalist sistem olarak hayret verici bir gelişme göstermiştir. Bu ikinci sistem de, menşei Batı olmakla birlikte, özellikle Doğu ülkelerinde geleneksel dine karşı bir rakip konumuna gelmiştir.

Bu iki yeni akım, Marksizm ve Hümanizm, dinin fonksiyonlarından pek çoğuna sahiptir. Böyle bir iddia özellikle marksizm için doğrudur: Onun, realiteyi bir bütün olarak izah eden bir doktrini, dünyevi cenneti temin edecek bir politik anlayışı ve zamanla geliştirdiği kendine ait özel ayinleri vardır. İşte dine karşı ortaya çıkmış bu yeni akımları da anlamaya çalışmadan, bütün insanlığın dini tecrübesini tasvir ettiğimizi düşünmek yanlış olacaktır. Hem Marksizm hem de Hümanizm kendileri bir parça dine benzemekle birlikte, kesinlikle dine karşıdırlar. Ayrıca Marksizm pratikte de, her zaman dine ve dinle ilgili şeylere karşı cephe almıştır. İşte bütün bunlar, dinin tarifiyle ilgili problem ortaya çıkarmaktadır. Eğer biz Marksizmi, oynadığı toplumsal ve entellektüel roller -yeni bir sosyal ahlak ve realiyete değişik bir dünya görüşü geliştirme teşebbüsleri- açısından bakacak olursak, onu yeni bir din olarak görebiliriz. Ancak, tabiatüstü alemi inkarı, gayb alemine ilgisinin yokluğu, vahyi ve mistik tecrübeyi kabul etmeyişi gözönüne alınarak, onu bir din olarak telakki yanlıştır. Peki Hıristiyanlık, Budizm gibi bizim din olarak isimlendirdiğimiz sistemlerde bütün bu unsurların hepsi veya bazıları mevcut mudur?

Dinin Boyutları:

Dinin tarifindeki temel güçlük, onun muhtelif veçhelerinin -veya ybizim isimlendireceğimiz şekilde, boyutlarının- bulunmasından kaynaklanır. Marksizmi bir din olarak kabul edip etmemiz, hangi boyutu din tarifi için önemli gördüğümüze bağlıdır. Bunun için öncelikle bu muhtelif boyutları incelemek yararlı olacaktır.

Dinin Ritüel Boyutu: Eğer bize tapınak ve kilise gibi yapıların faydası ve amacı nedir diye sorulacak olsa, bu soruya, onlar dini merasim ve törenlerin icra edildiği yerlerdir diye cevap vermek çok yanlış değildir. Zira din, kendini çoğu zaman ibadet, dua ve kurban gibi törenlerle ifade eder. Biz bütün bunları, dinin ritüel boyutu diye isimlendiriyoruz. Bu boyutla ilgili bazı önemli açıklamaların yapılması lazımdır.

İlk olarak, "ritüel" deyince hemen aklımıza Hıristiyanlıktaki ekmek-şarap ayini gibi resmi ve çok detaylı ibadetler gelir. Halbuki görülmeyen alemle ilişki kurmak, ona katılmak gibi bir niyetle yapılan, sözgelimi dua esnasında gözlerin kapatılması gibi dini ibadetin en basit formları bile ritüel kapsamına girer. Gerçekte böyle bir dünya ister mevcut olsun isterse olmasın, dindarlara göre o vardır ve içinde yaşadığımız dünya ile çok yakından ilgilidir. Kısacası onun varlığı kabul edilmiştir. Bizim amacımız, dini anlayışların doğruluğu veya yanlışlığı konusunda hüküm vermek değildir. Bizim için birinci derecede önemli olan, ritüel olarak telakki edilen, en basit dini davranışın bile doğru olarak tasvir edilmesi, tanımlanmasıdır.

İkincisi, ritüelin hem zahiri hem de deruni olmak üzere iki temel boyutu olmakla birlikte, onlardan birincisinin diğerine hakim olması hadisesine oldukça sık rastlanılır. Böyle durumlarda ritüel basma-kalıp ve mekanik bir hale gelir. Eğer o ritüel, kendisine beşeri bir anlam kazandıran, niyet, his gibi deruni veçheler gözardı edilerek, sadece belirli bazı zahiri hareketlerden ibaret hale gelirse, böyle bir ritüelin dini açıdan bir önemi kalmayacaktır. Bir kısım dini faaliyetlerin "ritüelistik" diye kötülenmelerinin nedeni de budur. Ancak ritüel teriminin böyle olumsuz bir anlamda kullanılmasından ötürü onu, dinin önemsiz ve bozulmuş bir veçhesi gibi görmek de yanlıştır.

Bunların dışında günlük hayatımızda hepimizin farkında olmadan yaptığı, bireysel ve sosyal ilişkilerimizin ayrılmaz parçası olan bazı seküler (dünyevi) ritüeller de mevcuttur. Bir kimseyi "günaydın!" diyerek selamlama, bayrağa saygı gösterme v.b. davranışlar bu çeşit dünyevi ritüellerin bazılarıdır. Ancak böyle seküler özellikteki ritüeller bile, çoğu zaman iş yapan bir kimseye "Allah kuvvet versin" diyerek selamlama misalindeki gibi, dini bir muhteva kazandıkları da görülür.

Üçüncüsü, "ritüel"in anlamını, sadece "Tanrı ve tanrılar için yapılan her türlü ibadet ve kurban töreni" şeklinde sınırlamamak, onun manasını daha geniş olarak düşünmek lazımdır.

Bilindiği gibi, Hindistan ve diğer bazı bölgelerde dinin en önemli unsurunu, yoga ve benzeri nefis terbiyesi teknikleri oluşturur. Bu nevi tekniklerin nihai gayesi, adayı daha üstün bilinçlilik düzeyine ulaştırmaktır. Böylece onun, dünyevi varoluştan kurtuluş, Nirvana ve Mutlak Hakikat tecrübesine sahip olma gibi aşkın tecrübelere ulaşabileceği varsayılır. Dolayısıyla böyle bir dinin temel karakteri sübjektiflik ve mistik oluşudur. Bazen böyle dinlerin, dinlerin büyük çoğunluğunca önem verilen ibadet ve kurban törenlerinin yetersiz olduğu ileri sürerek, Budizm'de olduğu gibi, Tanrı veya tanrılara önem verilmeksizin sadece bu nevi temrinlere önem verdiklerine rastlanır. Bundan başka, nefis terbiyesi teknikleri ile ritüel arasında bir benzerlik de söz konusudur; zira bilindiği gibi, nefis terbiyesi egzersizlerinde aday değişik bedensel ve zihinsel egzersizler yardımıyla müteal, görülmeyen alem üzerinde zihni konsantrasyonu sağlamayı veya dünyevi arzu ve ihtiraslardan kurtulmayı amaçlar. Öyleyse dinin bu tarafını da ritüel boyut kapsamına almamız gerekmektedir. Ancak, kutsal bir varlığa değil de belirli bazı tecrübelerin elde edilmesi amaçlandığı için böyle ritüeller mukaddes ritüelden farklı olarak pragmatik olarak nitelenir. Bazen de bu iki tür ritüelin, Hıristiyan mistisizminde olduğu gibi, bir arada bulundukları görülür.

Diğer taraftan bir ritüelin anlamı, icra edildiği inanç muhiti gözönüne alınmaksızın tam olarak anlaşılamaz. Aynı şekilde ritüellerin çoğunda dua, ilahi bir varlığa yapılır. Çok sık olarak da, tanrılarla ilgili efsaneler seremoni veya bayramın özelliklerini açıklamak için kullanılır. Aynı şekilde insan hayatının doğum, evlenme ve ölüm gibi önemli olayları ilahi alemle ilişkileri dolayısıyla dini bir öneme haizdir.

Bütün bunlar, bir din her hangi resmi bir doktrin veya teolojiye sahip olmadan önce meydana gelebilir. Teoloji, sistem ve entellektüel gücü, bir dinin daha muğlak olan geleneksel mitoloji veya vahiy hazinesine sokma faaliyetidir. Gayb aleminin sembolize edildiği efsaneler, tasvirler ve hikayeler bütününe ise dinin mitolojik boyutu adı verilir.

Dinin Mitolojik Boyutu : Mitolojik boyut konusunda da önemli bazı hatırlatmaların yapılması gereklidir. İlk olarak, mukayeseli din araştırmaları ve çağdaş teolojide "mit", "mitolojik" v.b. terimler "yanlık" manasında değildir. Halbuki günlük dilde kullanılan "bu mittir" ifadesi, "bu yanlıştır" ifadesinin bir başka söyleniş tarzıdır. Ancak "mit" terimi, din fenomeniyle ilgili olarak kullanıldığında, hikaye edilen olayın doğruluk veya yanlışlığına delalet etmeyen nötr bir tabirdir. Zaten menşei itibariyle mit terimi, hikaye anlamına gelir; bir şeyi hikaye etmek ise, onun doğruluğu veya yanlışlığı hakkında bir hüküm vermeğe delalet etmez. Biz de burada sadece çeşitli inançları hikaye ediyoruz.

İkinci olarak, bu terim, sadece Tanrı veya tanrılarla ilgili hikayeleri değil, belli bir gelenek bakımından önemli tarihi olaylar için de kullanılabilir. Mesela, Yahudilikteki Pesah ritüeli, İsrailoğulları tarihinde önemli bir yer tutan Mısır'daki esaretten kurtuluşu temsil eder. İşte bu önemli olay bir mit fonksiyonu görür. Öyleyse biz, önemli tarihi olaylarla ilgili bütün hikayeleri, onların gerçekten tarihte vukubulmuş olayların doğru hikayesi olup olmadığına bakmaksızın mitolojik boyut başlığı altında ele almamız gerekir.

Dinin Doktrinel Boyutu : Bir dinin teolojisinde ifade edilen mitoloji ve sembolleri birbirinden ayırmak her zaman kolay değildir. Bu nedenle doktrinler, mitolojik veya sembolik olarak ifade edilen dini inanç ve ibadetleri sistemleştirme, netleştirme ve akli olarak izah etme teşebbüsleridir. Teoloji, tabii olarak sembol ve efsaneleri kullanmak zorundadır. Mesela, bir Hıristiyan kelamcısı İnkarnasyonun anlamını tasvir etmek durumunda kalınca, mecburi olarak, Kitab-ı Mukaddes dilini ve tarihini kullanmak zorundadır. Bu nedenle, mitolojik ve doktrinel boyutlar arasını kesin çizgilerle ayırmak kolay değildir. Bununla birlikte Thomas Aqinu'nun yaratılış risalesi ile Tekvin'in yaratılış kıssaları arasında da bariz bir fark göze çarpar. Bu fark önemlidir, çünkü dünya dinlerinin varlıklarını sürdürebilmeleri büyük oranda tutarlı doktrinler ile realiteyi bir bütün olarak sunabilmelerine bağlıdır.

Dinin Ahlaki Boyutu : Tarih boyunca bütün dinlerin genellikle bir ahlak yasasıyla irtibatlı olduğunu görürüz. Ahlak kuralları ferdin davranışlarıyla ilgilidir ve çoğunlukla da toplumda hakim olan dine ait ahlak kanunları cemiyeti kontrol eder. Çok aşikardır ki, insanlar sahip oldukları bir takım normları ve değerleri kolay kolay bırakamazlar. Bazen de belli bir toplumdaki hakim inanç sistemince belirlenen bu standartlar, o cemiyetin bütün birimleri tarafından kabul edilmeyebilir.

Böyle bile olsa, dinlerin, bir parçası oldukları toplumların ahlaki davranışlarını belirleme ve biçimlemede çok etkili olduklarında şüphe yoktur. Bunun yanısıra, bir dinin mitolojisi ve doktriniyle bağlantılı ahlak sistemi ile, sözkonusu inanca mensup olanlarla ilgili sosyal gerçekleri birbirinden ayırmak da son derece önemlidir. Örneğin Hıristiyanlık, "komşunu kendin gibi sev" kuralını telkin eder. Ancak sosyolojik bir vakıa olarak, bu dinin resmi din olarak kabul edildiği veya hakim durumda olduğu ülkelerde yaşayap pek çok Hıristiyanın bu emrin gereğini yerine getirmede başarısız oldukları açıktır. Çünkü ne kiliseye giden herkesin komşusunu sevmesi, ne de tapınağa giden bütün Budistlerin zorunlu olarak başkalarına merhametli olması sözkonusudur. Dolayısıyla, bir inanç sisteminin ahlaki öğretileri ile, o dinin aktüel sosyal etkileri ve sosyal çevresini kesinlikle birbirinden ayırmamız gerekmektedir.

Bu noktayla ilgili bir başka husus ise, çoğu dinlerin kurumsallaşması olayıdır. Bu, özellikle teknolojik bakımdan geri kalmış ve bir rahip, büyücü ve astrologun sosyal yapıyla çok iyi bütünleştiği toplumlarda çok açık şekilde kendini gösterir. Böyle toplumlarda din sadece ferdi bir olay değil, aynı zamanda toplum hayatının bir parçasıdır. Öte yandan dini hayat ile seküler hayatın içiçe olduğu A.B.D. gibi çağdaş toplumlarda bile, kiliseler, dikkate alınması gereken müesseseler olarak varlıklarını sürdürür. Onlar kurulu nizamın bir parçasıdır. Dinin açıktan veya gizli olarak tahkir edildiği toplumlarda bile -mesela Sovyetler Birliği'nde- dini faaliyetleri devam ettiren kurumlar vardır.

Dinin Sosyal Boyutu : Dinler sadece inanç sistemlerinden ibaret değildir; onlar aynı zamanda birer sosyal organizasyon veya böyle organizasyonların bir parçasıdırlar. Onların toplumsal ve sosyal önemleri de vardır. Elbette dinin sosyal veçhesi, söz konusu dinin ahlaki ve dini öğretileri ile bunların uygulamadaki tezahürleri sonucu belirlenir. Ayrıca, dini ve ahlaki öğretilerin de mevcut sosyal şartlar ve durumlara adepte oluşuna da sıkça rastlanır. Mesela Japon balıkçıları, Budizm'in hiçbir canlıyı öldürmeme, yaralamama anlamındaki "ahimsa" presibini, balıkçılar olarak kendi aktiviteleriyle uzlaştırabilmişlerdir. Aynen bunun gibi, bir Hıristiyan'ın kendini kardeşçe sevgiye adayışı veya savaşa karşı tutumu da, çoğu zaman İncil'den ziyade vatanseverlik (patriotism) ve milli bir endişe ile tayin ve tesbit edilmiş olabilir. Bu nedenle, dinin ahlak ve sosyal boyutlarını birbirinden ayırmak fevkalede önemlidir. Sosyal boyut, söz konusu dinin müesseseleşmiş şeklidir ve ancak kurumlaşabilen bir din, doktrin ve müesseseleri vasıtasıyla içinde yaşadığı toplumu etkileyebilir. Doktrinel, mitolojik ve ahlaki boyutlar bir dinin görülmeyen alemin mahiyeti hakkındaki görüşlerini ve insan hayatının nasıl şekillenmesi gerektiğiyle ilgili dinin amaçlarını ifade eder. Sosyal boyut ise, bu iddialarla gerçekte şekilleniş tarzını ve dini kurumların faaliyet şekillerini gösterir.

Doğal olarak, bir ritüelin devam eden formlarının da, dinin kurumsallaşmasında çok önemli olduğu aşikardır. Nitekim eğer belirli seremoni ve sakramentlerin ancak bir rahip tarafından düzenli olarak yerine getirilebileceği kabul edilirse, bu durumda dini müessese kısmen de olsa, profesyonel rahipliği sürdürme ve koruma ihtiyacıyla belirlenmiş olacaktır.

Dinin Tecrübi Boyutu : Tecrübi boyut olmaksızın, buraya kadar tartışılan boyutların tümü bir dini izah etmekte yetersizdir. İnsanlar çeşitli dini merasimler vasıtasıyla görülmeyen alemle ilişki kurmayı veya ona katılmayı arzulayabilmelerine rağmen, ferdi din normal olarak o alemin ümid, idrak ve tecrübesini ihtiva eder. Sözgelimi, bir Budist rahibinin Nirvana'yı ümid edişi, aynı zamanda, aşkına katılma ve orada huzur ve sükun bulmanın deruni tecrübesine de şamildir. Tanrı'ya dua eden bir kimse, normalde O'nun, kendi duasına icabet ettiğine inanır. Fakat Tanrı'nın duaya icabeti, ya bir hastanın hemen şifa bulması misalindeki gibi zahiri ya da, daha da önemlisi dua eden kimse ile Yaratıcısı arasında filizlenen ferdi bir ilişki şeklinde deruni bir özellik arzeder. Bir Hıristiyan, Tanrı'nın insanlara dostane bir tarzda hitap ettiğine ve kişilerin de O'nun deruni tecrübesine sahip olabileceklerine imkan olarak kabul etmek durumundadır. Böylece ferdi dindarlığın, zorunlu olarak, tecrübi boyutu da ihtiva ettiği görülür.

Dini tecrübe faktörü, büyük dinlerin ortaya çıkmasına yolaçan önemli olaylar ve din kurucularının hayatları söz konusu olduğunda daha fazla önem kazanır. Budda, incir ağacı altında yoğun bir tefekkür halinde iken "aydınlanmaya" ulaştı. Yoğun mistik tecrübesinin sonucunda, dünya hayatının sıkıntı ve acılarını sona erdirecek sırra vakıf olduğuna inandı. Yine biz, bazı Ahd-i Atik peygamberlerinin Tanrı hakkında çok önemli şeyler öğrendikleri ve O'nun ismini bütün insanlığa tebliğe memur edildikleri başlangıç vizyonlarıyla ilgili rivayetlere de sahibiz. Hz. Muhammed de, kısa sürede Orta Asya'dan İspanya'ya kadar geniş bir alanda etkili olan "tevhid" inancının tebliğ faaliyetini böyle bir tecrübeden sonra başlamıştır. Hint kutsal literatürünün en önemlilerinden olan Upanişadları anlayabilmek için de, bu metinlerin öğretilerinin dayandığı tecrübeyi dikkate almakla mümkündür. Hinduizm'in bir başka önemli kaynağı Gita'da yer alan bir ibarede, Tanrı, Arjuna'ya kendini korkunç bir tarzda takdim etmektedir. Biraz önce de St. Paul'un konumuzla ilgili Şam yolunda yaşadığı bir tecrübeye temas etmiştik.

İsa Mesih'in ifadeleri, onun Baba'ya olan deruni yakınlığını ifade eder. Ancak bu yakınlığın, son derece önemli ferdi tecrübelere dayandığında şüphe yoktur. Verdiğimiz bütün bu örnekler ve benzerleri, dini tecrübenin büyük inanç sistemlerinin ortaya çıkışında çok önemli bir rol oynadığını ortaya koymaktadır.

Bu yüzden Marksizm'i bir din olarak görmek doğru değildir; çünkü o, kendine has öğretilere, sembollere, ayrı bir ahlak kurallarına, hatta bazı ritüellere sahip olmasına rağmen, görülmeyen alemin tecrübe edilebilirliğini inkar eder. Dolayısıyla bir marksist için, ne Tanrı ile ferdi ilişki kurma ne de kurtuluş veya nirvana tecrübesi önemlidir. Aynı şekilde Hümanizm de, bütün dikkatini dünyevi hedeflere yöneltmesinden ötürü din olarak kabul edilemez. Bununla birlikte, bütün bu sistemlerin çağdaş dünyamız üzerindeki tesirlerinin incelenmesi zaruridir. Ancak araştırmalarda ağırlık noktası, onların ferdi tecrübe açısından arzettikleri öneme ve böyle bir tecrübeyle nasıl şekillendikleri olacaktır.

Bununla beraber bir dini tecrübenin tasvir edilmesinin kendine has özel bir zorluğu vardır. Biz, böyle bir tecrübeyi yaşayan kimselerin yazılı veya sözlü olarak bize ulaşmış ifadelerine ve şehadetlerine dayanmak zorundayız. Bazen, büyük dini liderlerin mistik ve peygamberi tecrübeleriyle ilgili rivayetlerin yazıya geçirilmeden önce uzun zaman nesilden nesile şifahi olarak nakledilegeldikleri görülür. Fakat büyük insan kitlelerini etkileyen ferdi dini tecrübelerin çoğunun yazı sanatını bilen topluluklarda ortaya çıkmış olması bizim açımızdan büyük bir şanslılıktır.

Bunun bir başka anlamı da, sözkonusu tecrübenin, halihazırda doktrinel boyutu bulunan dinlerin varolduğu bir çevrede ortaya çıkmış olması demektir. Bu da, din kurucuları veya peygamberlerin kendine has önemli dini tecrübelerini açıklayışımızda başka bir problem ortaya çıkarır; çünkü bu tecrübeler muhtemelen ortaya çıktıkları dönemin mitolojik ve sembolik ifadeleriyle karışmış olmanın ötesinde, yine o dönemde mevcut doktrinlere ve anlayışlara göre yorumlanmışlardır. Eğer biz, bir dinin ikinci derecede önemli şahıslarından söz ediyor isek, bu güçlük nisbeten azalmaktadır. Zira bu ikincilerin dini tecrübelerinin tevarüs ettikleri doktrin ve mitolojilere göre yorumlanmış olması kuvvetle muhtemeldir.

Öte yandan, doktrinel ve mitolojik izahlardan mahrum, salt olarak bizatihi tecrübeye dayanan rivayetleri de anlayabilmek kolay değildir. Bu tür güçlükler, bazı durumlarda teşekkül ve sistemleştirme dönemleri boyunca aralarında hiçbir ilişki olmayan farklı kültürlerdeki rivayetlerin mukayesesi yoluyla bir ölçüde giderilebilir.

Üstelik tecrübeyle doktrin arasında varolan diyalektik ilişki de zikredilmeğe değer mahiyettedir. Mesela Budda, kendi çağının düşünce formlarından önemli unsurları almasına rağmen, gerçek yaratıcı kişiliği sayesinde bunlara yeni unsurlar ekleyebilmiş ve eski unsurların da muhtevasını değiştirebilmiştir. Ahd-i Atik peygamberleri de mevcut Yahve inancından hakikaten orijinal ahlaki bir monoteizm vücuda getirmişlerdir. Miras aldıkları basit, kabilevi doktrinde yapmış oldukları değişiklikler belli ölçüde, kendileri için vahyi nitelikteki ferdi dini tecrübelerinin ışığında anlaşılabilir. Böylece tecrübe ve doktrinel yorumlama arasındaki şöyle bir diyalektik ilişkinin mevcut olduğu görülür; Doktrinel yorumlama tecrübeyi renklendirirken, tecrübe de doktrini şekillendirir. Bu nedenle Dinler Tarihi ile ilgili eserlerde bu iki boyut arasındaki diyalektik ilişki ortaya konulmaya çalışılmalıdır.

Doktrin ile tecrübi boyut arasındaki bu karşılıklı ilişki aynı zamanda daha aşağı seviyedeki ferdi dinin bazı özelliklerini anlamamıza yardım eder. Mesela bir hıristiyan çocuğuna ailesi tarafından belirli doktrinler ve mitolojik yanı bulunan semboller öğretilir. Bu çocuğa, Tanrıya "Babamız" diye hitap edileceği, dünyanın Tanrı tarafından yaratıldığı ve onun sayesinde varlığını devam ettirdiği inancı öğretilir. Bu küçük hıristiyan açısından bütün bu inançlar, içinde yaşadığımız dünya ile ilgili -dünyanın güneş etrafında dönmesi fikri gibi- diğer tecrübe edilemez ifadeler gibi "teorik" niteliktedir. Şimdi bu dindarın, ferdi-mistik tecrübeleri veya mensup olduğu dinin ahlaki ve diğer emirlerini yerine getirerek daha derin bir dini anlayış seviyesine ulaştığını düşünelim: Bir müddet sonra bu kimse, o güne kadar sırlı bir şekilde ilişki kurduğu Tanrı'nın bir fert olduğunu idrak edecektir. Bundan böyle Tanrı, onun için, sadece spekülatif olarak düşünülecek veya görülebilecek bir şey değildir. Daha sonra bu kimse, Tanrı'ya ferdi olarak dua ve ibadet edilebileceğini anlayacaktır. Kısaca ifade etmek gerekirse, "Yerin ve Göğün Yaratıcısı, Kaadir-i Mutlak Baba Tanrıya inanırım" cümlesi artık onun için ayrı bir anlam kazanmıştır. Şimdi o, bir anlamda önceki inandığından ayrı bir şeye inanmaktadır. Böylece doktrin ve tecrübeler arasındaki karşılıklı ilişki, ferdi din için bir temel teşkil etmektedir.

# Bu yazı Ninian Smart'ın The Religious Experience of Mankind, (London-Glosgow, Collins Clear-Type Press, 1971) isimli eserinin dinler Tarihine giriş mahiyetindeki 1. bölümünün (s.11-41) tercümesidir.

Kaynak: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s.423-433

 

__________________
O halde yüzünü, Allah'ı bir tanıyarak dine, Allah'ın insanları üzerine yaratmış olduğu fıtratına doğrult. Allah'ın yaratışında değişiklik bulunmaz. Dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.
Yukarı dön Göster asım's Profil Diğer Mesajlarını Ara: asım
 
medeni0002
Uzman Uye
Uzman Uye
Simge

Katılma Tarihi: 15 kasim 2010
Yer: Turkiye
Gönderilenler: 936
Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP Alıntı medeni0002

Allah'ın Amaçları:
Giyim kuşam konusundaki insanların ritüellerine karşı Allah'ın amacını beyanı:
Araf26:''Ey Ademoğulları, biz sizin avret yerlerinizi örtecek bir elbise ve size 'süs kazandıracak bir giyim' indirdik (varettik).Takva (güzel ahlak) ile kuşanıp-donanmak ise, bu daha hayırlıdır.Bu,Allah'ın ayetlerindendir.Umulur ki öğüt alıp-düşünürler.''
Cenabı Allah,bu ayetinde de belirttiği gibi giyim kuşama değil,takvaya yani güzel ahlaka veya güzel davranışlara daha çok önem verdiğini belirtiyor.Çünkü insanların kılık kıyafetleri yaşam tarzlarına,imkanlarına veya zevklerine göre değişkenlik gösterebilir,ancak güzel ahlak ve güzel davranışların ise toplumun selameti ve refahı için değişmemesi gerekiyor.Buradan da anlıyoruzki Allah kendisi için bir şey istemiyor,yine kullarının iyiliği için onlara en çok lazım olan şeye teşvik ederek kulların bunlara en çok değeri vermeleri gerektiğini hatırlatıyor.
Hacc37:''Onların etleri ve kanları kesin olarak Allah'a ulaşmaz, ancak O'na sizden takva (güzel davranışlar) ulaşır. İşte böyle, onlara sizin için boyun eğdirmiştir; O'nun size hidayet vermesine karşılık Allah'ı tekbir etmeniz için.Güzellikte bulunanlara müjde ver.''
Yine bu ayette de aynı çizgiyi görmekteyiz,Rabbim şekillerden ve kurallardan ziyade takvaya yani güzel ahlak ve güzel davranışlara en çok önemin verilmesi gerektiğini hatırlatıyor.
Hucurat13:''Ey insanlar,gerçekten,biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve ’birbirinizi tanımanız ve tanışmanız’ için sizi halklar ve kabileler (şeklinde) kıldık.Şüphesiz,Allah katında sizin en üstün (kerim) olanınız,(ırk,renk,soy ve servetçe değil) takvaca (güzel ahlakça) en ileride olanınızdır.Şüphesiz Allah bilendir,haber alandır.'' buyurulmuştur.
Yüce Allah bu ayetinde de belirttiği gibi üstünlüğü ve önceliği güzel ahlaka ve güzel davranışlara verdiğini açıkça beyan ediyor.
Şimdi böyle bir durumda kuralların hiç mi önemi yok sorusu akla gelebilir,
elbetteki önemi olanlar da vardır,ancak öncelik her zaman güzel davranışlara ve güzel ahlaka olmalıdır.
Kurallarda sanıyorum iki kısma ayrılmalıdır
içi boş ve anlamsız kurallar
içi dolu ve anlamlı kurallar
örneğin kabenin etrafında boş boş dolaşmak ve taşlardan medet beklemek içi boş olandır.
trafik işaretlerine ve kurallarına uymak içi dolu olan kurallardır.
Kur'anda konmuş kuralların tamamı içi dolu anlamlı,gerekli ve insanlar için ihtiyaç olan kurallardır ancak çoğu kurallar,tahrifçiler tarafından içi boş olan ritüellere dönüştürülmüştür.
Örneğin salat Kur'ani sistemi desteklemek ve Kur'anın mesajlarına yönelmek iken içi boş ritüellere dönüştürülmüştür.Hacc yine aynı şekilde ülkenin yasalarını veya sistemini tartışmak iken bir damın etrafında boş boş dolaşmaya dönüştürülmüştür.daha bunun gibi yüzlercesini sayabiliriz ancak bu yorumlara sığmayacağı için bu kadar misalle yetiniyorum.
selamlar,sevgiler.

__________________
medeniyet
Yukarı dön Göster medeni0002's Profil Diğer Mesajlarını Ara: medeni0002 Ziyaret medeni0002's Ana Sayfa
 

Eğer Bu Konuya Cevap Yazmak İstiyorsanız İlk Önce giriş
Eğer Kayıtlı Bir Kullanıcı Değilseniz İlk Önce Kayıt Olmalısınız

  Yanıt YazYeni Konu Gönder
Yazıcı Sürümü Yazıcı Sürümü

Forum Atla
Sizin yetkiniz yok foruma yeni mesaj ekleme
Sizin yetkiniz yok forumdaki mesajlara cevap verme
Sizin yetkiniz yok forumda konu silme
Sizin yetkiniz yok forumda konu düzenleme
Sizin yetkiniz yok forumda anket açma
Sizin yetkiniz yok forumda ankete cevap yazma

Powered by Web Wiz Forums version 7.92
Copyright ©2001-2004 Web Wiz Guide
hanif islam

Real-Time Stats and Visitor Reports Sitemizin Gunluk, Haftalik, aylik Ziyaretci  Detaylari Real-Time Stats and Visitor Reports

     Sayfam.de  

blog stats