Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

KISACA HAYATI

Hayatı, ailesi ve hocaları hakkında yeterli bilgi bulunmayan Ebu Müslim Muhammed b Bahr el-İsfahani'nin 868 yılında doğduğu tahmin edilmektedir.Şiir, edebiyat ve özellikle tefsir ilmine vakıf olduğu bilinen isfahani, yine kendisi gibi tefsir ilmiyle de uğraşan ünlü Abbasi veziri İbnü'l-Cerrah'ın nezdindeki saygın konumundan ötürü devlet idaresinde katiplik yapmış;912 yılında, toprak vergileri ve halifenin mülkleriyle ilgilenen kurumun başına getirilmiştir.
İsfahani 933 yılında İsfahan valiliğine atanmış;fakat aynı yılın zilkade ayının ortalarında İsfahan'ı ele geçiren Büveyh tarafından bu görevden azledilmiştir.Bu olaydan kısa bir süre sonra da 934 yılında vefat etmiştir.
Yazmış olduğu  "Camiu't-Te'vil li Muhkemi't-Tenzil " adlı 14 ciltlik eser, günümüze kadar çeşitli nedenlerden ötürü ulaşamamış veya şu ana kadar henüz bulunamamıştır.Şii müfessir Ebu Cafer et-Tusi (ö=1068) ve tefsir alanında otorite kabul edilen er-Razi (ö=1209) tarafından bu eser övgülere mazhar olmuştur.

YAŞADIĞI DÖNEM

İsfahani'nin yaşadığı dönem Abbasi devletinin 13.Halifesi el-Mu'tez-Billah'ın (ö=869) hilafet yılları ile yine aynı devletin 19. halifesi Kahir-Billah'ın (ö=950) hilafet makamında bulunduğu altmış yıllık zaman dilimine takabül eder.Tarihi kayıtlara göre bu dönemde Abbasiler İslam dünyasında güç ve nüfus kaybetmeye başlamıştır.

İsfahani'nin yaşadığı bu döneme kısaca 'klasikleşen alimler dönemi' de diyebiliriz.Pek çok eserin telif edildiği bu dönemdeki ünü günümüze ulaşmış simalara kısaca göz atarsak; eşari mezhebinin kurucusu Ebu'l-Hasen el-Eşari, maturidi mezhebinin kurucusu Ebu Mansur el-Maturidi, Basra mutezilesinin öncülerinden el-Cübbai, arap dili ve edebiyatında alfabetik şekilde düzenlenmiş ilk arapça sözlük olan el-Cemher'nin müellifi el-Ezdi, tarihçi Belazuri, Mes'udi, Dineveri, hadis ilminde Buhari, Müslim, Ebu Davud, Tirmizi, İbn Mace ve Nesai. Yine ünlü müfessirlerden Camiu'l Beyan'ın yazarı et-Taberi ve hadisçide olan İbn Ebi Hatim bu dönemde yaşamıştır.

Şimdi İsfahani'nin Kur'an ayetleri hakkındaki düşünce dünyasına başlıklar halinde bir giriş yapalım;

KUR'AN VE MECAZ

1= Arş ve Allah'ın arşa istiva etmesi: Selef alimlere göre arş, bu alemden ayrı olan ve yedinci kat göğün üstündeki Adn ve Firdevs cennetinin üzerinde kubbe biçiminde duran büyük bir cisimdir.

İsfahani'ye göre arş; Göklerin üzerinde bulunduğu varsayılan büyük bir cisme değil, Allah'ın gökleri ve yeri yaratırken göğün tavanını yükseltmesine yani gökleri çok yüksek bir şekilde yaratmasına delalet eder.

Hud 11/7. ayette geçen "Onun arşı su üzerinde idi" ifadesi, isfahani'ye göre ilahi kudretin akıllara durgunluk veren muhteşemliğini tasvir eden mecazi bir ifadedir.

2= Odun hamalı olmak: İsfahani'ye göre Tebbet suresinde ebu Leheb'in eşi için kullanılan "odun hamalı" tabiri,onun Hz.Peygambere düşmanlık yapmak suretiyle irtikab ettiği günah yükünü sırtında taşımasını ifade eder.

3= Düğümlere üflemek: Müfessirlerin ekseriyetine göre "düğümlere üfleyenler"den maksat,sihir ve büyü yapan kadınlardır.Nas ve Felak sureleri hakkındaki rivayetlerde malumdur. İsfahani; Sihrin nesnel gerçekliğine inanmayan mu'tezile ekolüne mensup olduğu için ilgili ayetteki, "düğümlere üfleyenler" ifadesini sünni müfessirlerden çok farklı olarak şöyle yorumlamıştır; Ayetteki düğümler (ukad) kelimesi, ipe düğüm atmak tabirinden istiaredir.Nefes ise çözümü kolaylaştırmak maksadıyla ipin düğümüne tükürmek ve düğümü yumuşatmak anlamına gelir.Buna göre ayet şunu anlatır; Kadınlar, erkeklerin gönüllerinde büyük bir sevgi halesi oluşturdukları için, onları farkına varmadan yönlendirir, karar ve görüşlerinde belirleyici olurlar.

KUR'AN'DA TEMSİLİ ANLATIM

* İsfahani, Yeryüzünün kendine ait bilgileri aktarmasının, kıyametin kopuş esnasındaki korkunç sarsıntı sebebiyle yeryüzünün darmadağın olması,onun adeta "artık dünya gitti,ahiret geldi" diye anladığımız konuşması gibi temsilidir.

* Hz.İbrahim ve Dört kuş Misali= Klasik tefsirlerdeki "surhunne" ifadesinin 'onları kesip parçala' olarak yorumlandırılmasına İsfahani itiraz etmiştir. 'Surhunne' 'yi 'onları kendine alıştır' olarak yorumlayan İsfahani bu ayette anlatılmak istenenin ; "Kuşları kendine alıştır ve onları çağırdığında çabucak sana gelecek bir duyarlılığa sahip oluncaya kadar bu eğitimi sürdür.Kuşların eğitimini tamamladıktan sonra her birini canlı olarak bir dağın tepesine koy ve sonra onları çağır.Göreceksin ki onlar çabucak sana geleceklerdir.

KUR'AN'DA NORMATİF BURUKLAR

* Nur Suresi 2. ayette geçen "zina yapan erken ancak zina yapan veya......"diye devam eden ayet için İsfahani ilginç bir yorumda bulunmuştur.Şöyle ki; Ayette geçen nikah kelimesinden maksat, evlenme akdi değil cinsel birleşmedir.Buna göre mana şöyle olur; "Zinakar erkek, bu (çirkin) işi ancak zani ve müşrik bir kadınla yapmıştır.Zina yapan kadının durumu da aynı şekildedir.Bu çirkin fiil (zina) müminlere yasaktır.

  Devam edecek...................................................... ............................................................ .!

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

KELİMELER VE KAVRAMLAR

1= ASR . Asr'ın çeşitli manalara gelmesiyle birlikte İsfahani'nin yorumu şöyle; Asr gündüz vaktinin iki uç noktasını oluşturan zaman diliminden birine, yani ikindi-akşam vaktine işaret eder. Nitekim Allah Duha suresinde sabah-kuşluk vaktine, burada da ikindi-akşam vaktine yemin etmiştir.Çünkü her sabah adeta kıyametin kopuşunu andırır.Zira insanlar adeta kabirlerinden çıkar gibi sokağa dökülür, ölülerin dirilmesi gibi uykularından uyanır, dükkanlarını da uhrevi hesap günündeki terazilerin kurulması gibi açarlar.Her akşam vakti ise dünyanın bir sayha ile harap edilişini andırır. Oysa bu iki zaman diliminden her biri, adeta birer adil tanıktır.

2= ŞEFİ . Yunus suresinde 10/3. "Hiç şüphesiz sizin rabbiniz , gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra da işleri düzene koyarak arşa istiva eden Allah'tır.O'nun izni olmadıkça hiç kimse 'şefaatçılık(?)' yapamaz.İşte O Allah sizin rabbinizdir.Öyleyse sadece O'na kulluk edin......." diye devam eden ayetin içerisindeki "ma min şefi'in illa min ba'di iznih" ifadesi meallerde genellikle (elmalı,diyanet,ateş,bulaç,yıldırım,öztürk) 'O'nun izni olmadan hiç kimse şefaatçi olamaz' olarak çevrilmiştir.

İsfahani'nin burdaki yorumu hayli farklı; Ona göre ayetteki 'şefi' kelimesi, vetr (tek) kelimesinin mütekabili (karşıt) olan 'şef' kelimesinden türetilmiş olup burada 'ikinci' anlamında kullanılmıştır.Dolayısıyla ayetteki ifade şöyle olmaktadır; Allah gökleri ve yeri, kendisine yardım eden ikinci bir varlık veya ortak bulunmaksızın tek başına yarattı.

DEYİMLER VE TABİRLER

1= GAYBA İNANMAK= Gayb'ın yorumlanması hakkında Klasik görüşlerin aksin,İsfahani şu açıklamayı yapar; Gayb müminlerin bir sıfatıdır.Allah'a insanların içinde iken iman ettikleri gibi yalnız başlarına iken de gönülden iman ederler. Bu hem Bakara suresinin gidişatına uygundur hemde gayb lafzı, İşte böylece Aziz bilmiş olsun ki, ben onun yokluğunda kendisine ihanet etmedim (lem ehunhu bi'l-ğayb) olarak Yusuf suresinin 52.ayetinde geçmektedir.

2= TEKASÜR= Tekasür suresindeki 'mezarları ziyaret etmek' tabiri bazı klasik tefsir ve Türkçe meallerde, sureyle ilgili bir takım rivayetlerden hareketle  "ölüleri saymak maksadıyla mezar ziyareti yapmak" şeklinde karşılanmıştır.İsfahani ; bu ibarenin "mal ve mülkü çoğaltma hırsı, ecel gelip kapınızı çalıncaya kadar sizi Allah'a kulluk etmekten alıkoydu" anlamında bir deyim olduğunu söylemiştir.

KELAMİ-İTİKADİ SORUNLAR VE YORUMLAR

1= ŞEHİTLER ŞU AN DİRİMİDİR ? Şehitlerin diriliği hakkındaki ilk ayet 2/154 diğeri 3/169'dur.Müfessirlerin çoğunluğu bu iki ayetteki, "Bilakis onlar diridirler" ifadesini "Onlar şuan diridirler" tarzında yorumlamışlardır.Ancak İsfahani aksi görüşü savunmuştur.İsfahani ilk ayetin (2/154)  Allah yolunda ölen ve öldürülenler hakkında müşriklerin, "boşu boşuna yok olup gittiler" iddiasına cevap maksadıyla nazil olduğuna işaretle söz konusu ifadenin , "Hayır! Onlar yok olup gitmediler;bilakis diriltileceklerdir" manası taşıdığını söylemiştir.Buna göre onların şu an diri olduklarına değil, gelecekte diriltileceklerine delalet eder.

2= HZ.ADEM HANGİ CENNETE İSKAN ETTİ? İsfahani bu konuda; Adem'in cennetten çıkarılması, gökten yere inmesini değil, yeryüzündeki bir bölgeden başka bir bölgeye geçmesini (intikal) ifade eder.Bu konuda ayrıca doyurucu ifadeler kullanmıştır.

SONUÇ

İsfahani'nin de bağlı olduğu Mu'tezile ekolü, islam düşünce tarihinde genellikle akılcı bir kelam ekolü olarak tanınmıştır.Mu'tezile'nin aklı nassa hakem kıldığı,hatta öncelediği doğrudur, ama bu tutumu "rasyonalist" diye tarif etmek son derece yanlıştır.Zira, Mu'tezili kelam sisteminde aklın her türlü kayıttan bağımsız bir şekilde işletildiğini veya nassın akla kurban edildiğini söylemek imkansızdır.

Mutezili alimler,tefsir sahasında yüzlerce eser telif etmişler; fakat bu eserlerin çok büyük bir kısmı, mezhebi taassup başta olmak üzere savaşlar, yangınlar vb. olumsuz faktörler sebebiyle günümüze kadar ulaşmamıştır. Nitekim Ebu Müslim El-İsfahani' nin 14 ciltlik  "Camiu't-Te'vil li Muhkemi't-Tenzil " adlı tefsiri de maalesef bugüne kadar bulunamamıştır.Kabul etmek gerekir ki,halen Zemahşeri'nin el-Keşşaf'ı dışında Kuran'ın tüm ayetlerini içeren ikinci bir klasik Mutezili tefsirin mevcud olmaması, gerçekten çok büyük tarihi bir talihsizliktir.

Saygılarımla................................................ ............................................................ ............................!

Kaynak=Kur'an'ın Mu'tezili Yorumu-Doç.Dr.Mustafa Öztürk  (ANKARA OKULU)