Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

.....

Yakın tarihimiz açısından bakıldığında ise,[13] işin en enteresan tarafı, Batıda kullanılan hermenötik yöntemin Kur’an ve Sünnete uygulanması önerisine öncülük edenlerin, yine Batılı

akademisyenler olmasıdır.[14] Örneğin, Alfred Guillame şöyle der: “Her Müslüman biliyor ki, Kur’an’ın çoğu Muhammed’in hayatında belirli olaylar ve problemler üzerine inmiştir. Ama İslam’ın getirdiği ve miladi VII. Asrın şartlarına göre inen emirler, yasaklar ve mekruhlarla, sonra gelecek milyonların hayatını idare etmenin amaçlandığını kim kabul eder?”[15] Rudi Paret ise şu iddiada bulunur: “Kur’an’ın lafız olarak vahyedildiği ve vahyin mutlak değişmezliği ilkesinden vazgeçip, Kur’an’ın önerdiği yaşama düzeninin Muhammed’in kendi çağına hitap ettiği, yani zamana bağlı olduğu ve sonraki gelişmeler tarafından aşıldığı kabul edilmelidir.”[16] Paret, görüşlerine devamla şöyle der: “Esasen Kur’ân, Müslümanların çağdaşlıkla kucaklaşmalarını onaylamamaktadır. Zira Kur’an’ın dünyası bambaşka ve tarihin çok gerilerinde bir yerdedir. Müslümanların onun evrenselliğine olan inançları gereği, çağdaş yaşam ile olan sorunlarını çözmede de yine ona başvurmaları ise, esasen ona üstesinden gelemeyeceği bir yük yüklemekten başka bir şey değildir.”[17]

Görüldüğü üzere R. Paret, Kur’an’ın dünyasının, tarihin çok gerilerinde kaldığını, onun önerdiği yaşam tarzının Hz. Peygamber’in çağına hitap ettiğini ve de sonraki gelişmeler tarafından aşıldığını açık bir şekilde iddia etmektedir.[18]

Batıda geliştiği şekliyle, yine Batılı akademisyenler tarafından Kur’an ve Sünnete uygulanan tarihselci-hermenötik yöntem, çok geçmeden Müslüman araştırmacılar tarafından da benimsenerek uygulama sahasına kondu. Örneğin R. Paret’in çalışmalarından övgüyle bahseden ve istifadeye elverişli bir çalışma olarak tavsiye eden Fazlur Rahman,[19] şöyle der: “Değişme ilkesine[20] gelişigüzel bir sınır çizilmeyeceğine göre, bu ilke Kur’an’ın özel hükümlerine göre genişletilebilir. Maksat, manevi ve ahlaki hayatımızın temelini, Kur’an ilkelerine göre oluşturmak ise, özel bir sosyal hadise ile özel bir çözümün şekli ezeli ve ebedi olamaz.”[21]

kaynakSEMBOLİZMİN İSLAM DÜŞÜNCE SİSTEMİNE GİRİŞİ - Dr. Masallah Turan ...

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

I. Tarihsellik Ve Evrensellik

Tarihsellik ve evrensellik konusu, sosyal bilimlerin ortak bir konusudur. Bu açıdan öncellikle bu kavramları genel olarak açıklamakta fayda vardır. Böylece bu iki kavramın ne zaman ve nerede kullanılmaya başlandığı hakkında genel bir fikir edinmiş oluruz.

A. Tarihsellik

Kelime olarak; herhangi bir tarihi olgu ve olayın ilgili tarihsel diliminin özelliklerini taşımasıdır.[1] İlgili olduğu bilim dalının özelliklerine göre tanımlandığı için terim olarak tarihselliğin değişik tarifleri bulunmaktadır. Biz bu çalışmamızda tüm dalların tanımlarını getirecek değiliz. Genel olarak düşünüldüğünde tarihselciliğin şöyle bir tanımlanması mümkündür: İlgili vakıanın, gerçekleştiğin yerin ve zamanının özelliğini barındırması, onu aşmamasıdır.

B. Evrensellik

Kelime olarak; tüm evreni ilgilendiren, insanların tamamıyla alakası olan şeydir.[2] Tarihsellik kavramında olduğu gibi evrensellik kavramında da ilgili olduğu bilim dalının tanımı etki etmiş olduğu için değişik görüşler bulunmaktadır. Evrensellik için ise; genel olarak, herhangi bir olgu, olay, düşünce ve oluşumun her yönden herkesi, her zamanda etkilemesi gibi bir tanım tercih edilebilir.

II. İslami Hükümlerin Tarihselliği Ve Evrenselliği Meselesi

A. İslami Açıdan Tarihsellik ve Evrensellik Kavramı

İslami açıdan evrensellik ve tarihsellik kavramları, dinin ana kaynağında bulunan veya bu ana kaynağa bağlı kaynakların hükümlerinin, hükmün gelmiş olduğu dönemin şartlarını mı taşıdığı, yoksa her zaman, her yerde herkesi bağlayan bir özelliğe sahip mi olduğu şeklinde ele alınmaktadır. Buna göre bu iki kavrama şöyle bir tanımlama getirilebilir.

1. İslami Açıdan Tarihsellik:

İslami Hükümlerin gelmiş olduğu dönemin özelliğini taşıması ve bu açıdan ilgili tarih dilimini aşmamasıdır. Kuran hükümlerinin ve Kurana bağlı kaynakların belirli bir tarih diliminin özelliğini yansıttığı için her zaman her yerde herkesi bağlamayacağı görüşüdür. Bunlar kendi içerisinde iki kısma ayrılmaktadır. Bir kısım, Kuran da dâhil tüm kaynaklardaki hükümlerin tarihsel olduğunu ifade ederken, diğer bir kısım sadece içtihatları tarihsellik kavramının içinde düşünmektedir.

a. Tüm Kaynakların Tarihsel Olduğu Görüşü

Kuran ve sünnet kaynakları da dâhil tüm İslami hükümlerin tarihsel olduğu görüşüdür. Bunlara göre Kuran gelmiş olduğu insan topluluğunun sorunlarını çözmeye çalıştığı için hiçbir şekilde hükümleri evrensel olamaz. Bu görüş Müslümanlar arasında oldukça zayıf durmaktadır.

b. İçtihatların Tarihsel Olduğu Görüşü

Kuran ve Sünneti evrensel görüp bu iki kaynaktan çıkarılan içtihatların tarihsel olduğunu savunan görüştür. Bunlara göre, Kuran ve sünnet genel ilkeler verdiği için evrenseldir ancak içtihatlar bu genel hükümlerin ilgili çağdaki yorumu olduğu için tarihseldir. Bu görüş ise Müslümanlar arasındaki en güçlü görüştür. İslam tarihinin belirli bir döneminde mutlak içtihat yasaklanmışsa da fetva içtihatları yapılmış ve bu şekilde içtihadın yenilenmesi yoluna gidilmiştir.

2. İslami Açıdan Evrensellik

İslami hükümlerin sadece doğduğu tarih ve coğrafyanın özelliğini taşımaması, her zaman her yerde her insan için uygulanabilir hükümler olması anlamına gelir. İslam hükümlerinin kaynağının Allah olması sebebiyle ilgili dönemi aştığı ve herkesi her zaman ilgilendirebileceği görüşüdür. Bunlar da kendi arasında ikiye ayrılmaktadır. Bir kısım, Kuran hükümlerinin tüm lafız ve mesajlarıyla her dönemi bağlayacak şekilde evrensel olduğunu söylerken diğer bir kısım ise kuran lafızlarının tarihsel, mesajlarının evrensel olduğu bunun için de hükümlerin bağlayıcı değil, örnek olduğu görüşünü savunmaktadır. Üçüncü bir kısım ise Kuranın bir kısmını evrensel görürken geri kalan kısmını tarihsel olarak görmektedirler.

a. Tüm İslami Kaynakların Her Yönüyle Evrensel Görüşü:

Bunlara göre, gerek Kuran hükümleri gerek sünnet hükümleri ve gerekse de içtihatlar zamanında her şeye çözüm getirmiş ve eklenecek herhangi bir şey bırakmamıştır. İçtihadın yasaklanmasından sonra İslam dünyasında güçlenen bu görüş fetva içtihatları ile kısmen zayıflamış ve modern dönemlerde zayıf bir görüş haline gelmiştir.

b. Sadece Kuran ve Sünnetin Evrensel Olduğu Görüşü

İçtihatların tarihsel olduğuna inanan görüştür. Buna kısaca değindik. Bunun için burada tekrarlamayı gerek görmüyoruz.

c. Kuran ve Sünnetin kısmen Evrensel Olduğu Görüşü

Bunlara göre kaynaklardan birisinin tamamını evrensel veya tamamını tarihsel görmeye gerek yoktur. Her kaynak, evrensel hükümler içerebileceği gibi tarihsel hükümler de içerebilir. Fazlurrahman ile güçlenen bu görüş günümüz modern çevrelerde de desteklenmektedir.

d. Hükümlerinin Tarihsel, Mesajlarının Evrensel Olduğu Görüşü

Kuranın tarihsel okunuşundan evrensel değerlerin çıkarılabileceğine inanan görüştür. Buna göre hükümlerin kendisi değil, illetleri önemlidir. İlet değişince hüküm de değişir. Ama verilmek istenen mesaj evrenseldir. Çünkü insanlara bir form vermektedir. Eski bir kısım mutezile ve asrımızın kelamcıları ile Sünni ekolün içtihat ekolüne bağlı önemli oranda bu görüşe sahip olanlar vardır.

B. Evrensellik Ve Tarihsellik Tartışmasının Tarihçesi

Tarihsellik-evrensellik konusu, Hz. Peygamber döneminden itibaren değişik isimler adı altında, değişik yöntemlerle tartışılmaya başlanmış ve bu tartışma günümüze kadar gelmiştir. Tarihsellik adı verilerek yapılan tartışmaların hızlandığı dönem ise oryantalistlerin islamı araştırmaya başladıkları asırlara denk gelmektedir. İslam tarihi boyunca açıkça veya dolaylı bir şekilde buna matuf olan tartışmaların bir kısmını aşağıya alıyoruz.

1. Vahyin niteliği hakkında yapılan tartışmalar dolaylı olarak Kuranın evrenselliği ve tarihselliğini de ilgilendirmektedir. Kuranın mahlûk olduğunu söyleyenler genel olarak hükümlerin tarihsel olduğunu da ifade etmiş gibi oluyorlar. İslam düşünce tarihinde Mutezile ile Ehl-i Sünnet arasında cereyan eden bu tartışma bu yöndeki ilk tartışmalardan biridir.

2. Kuranda neshin var olup olmadığına dair tartışmalar da kuranın tarihsellik ve evrensellik özelliği ile ilgilidir. Hatta direk bir şekilde ilgili olduğu için birçok kişi neshi kabul etmemiştir, Nesh bile değişik yorumlamalar sebebiyle çeşitli şartlara bağlı olarak kabul edilmiştir. Nesh, hükümlerin tarihsel olduğu düşüncesinde olanlar için her zaman gerçekleşebilene bir zarurettir. Hükümlerin evrensel olduğuna inananlar için ise Hz. Peygamber dönemi ile sınırlı olup ondan sonra temelli bir şekilde kaldırılmıştır.

3. Kuranın sözlü bir vahiy mi yoksa yazılı suhuf şeklinde bir metin mi olduğu tartışması da Kuranın evrensellik ve tarihselliği ile ilgili bir tartışmadır. Sözlü olan vahyin daha çok ilgili kişileri ve çevresindekileri bağlayacağı, bunun için de sonrakileri bağlamayacağı ve haliyle tarihsel olacağı, yazılı olanın ise yasa kabul edildiği için daha çok kişileri kapsayacağı düşünülerek konuya bu yönden de bakış açısı getirilmiştir. Kuran, sözlü bir ürün olduğuna inananlar için tarihsel, yazılı bir metin olduğuna inananlar için evrensel olarak görülmektedir.

4. Batıda 16 ve 17.yy da Hıristiyanlık üzerinde araştırmalar yapılırken tarihsellik-evrensellik konusu bir yöntem olarak değişik bir sistem içerisinde tartışılmıştır. Oryantalistler vasıtasıyla bu yeni tartışma yöntemi İslam dünyasına da girmiştir. Kilisenin mutlak gücüne karşı gelişen başkaldırıların yansımalarından biri olarak görülen bu hareketin modern dönemlerde bir kısım Müslüman’ı da aynı yöntemleri takip etmek şeklinde etkilemiş olduğunu görmekteyiz. Bunlara karşı çıkanlar ise batı ile İslam dünyasının şartlarının ayrı olduğunu, onlar için geçerli olan durumların İslam dünyası için geçerli olmayacağını söylemektedirler.

C. İslami Hükümlerin Tarihselliği ve Evrenselliği hakkındaki Görüşlerin Analizi

İslami hükümlerin tarihselliği ve evrenselliği hakkında genel anlamda iki görüş olmasına rağmen bu görüşlerin de kendi aralarında değişik düşündüklerini ifade etmiştik. Genel olarak tarihselciler ve evrenselciler diye ikiye ayırtılan bu kısımların birçok defa karıştırılması da bu fikirlerin kendi içerisinde ortak bir görüşe sahip olmamalarından kaynaklanmaktadır. Biz bu analizimizde görüşleri üç kısma ayıracağız. Birinci kısım, hükümlerin tamamının evrensel olduğunu, ikinci kısım hükümlerin tamamının tarihsel olduğunu, üçüncü kısım ise hükümlerin durumuna göre hem tarihsel hem de evrensel olduğunu düşünmektedir.

1.Tarihselcilik Görüşü:

İslami hükümlerin, islamın gelmiş olduğu coğrafyayı ve çıkmış olduğu tarih dilimini ilgilendirdiği görüşüdür. Bunun için de bazı deliller getirmişlerdir. Bunların bir kısmını ele alalım:

1. İslam ortaya çıktığı zaman, ancak içinde bulunduğu coğrafyada ve yaşamış olduğu tarih diliminde sorun olanları sorun etmiş, diğer sorunlara değinmemiştir. Mesela kızları diri gömmek bir sorun olduğundan bunu dile getirmiş ama sözgelimi töre cinayeti bir sorun olmadığı için üzerinde durmamıştır.

2. İslam hukukunda içtihat kavramı İslam hükümlerinin tarihsel olduğunun ilanından başka bir şey değildir. İslam, neticede tarihin bir diliminde ve bir coğrafyada çıkmış olduğu için her konuyu hükme bağlamamış olması tabiidir. İşte, ileriki zamanlarda çıkan yeni tarihi ve coğrafik ve hatta sosyolojik değişiklikler birçok konuda yeni içtihatları zorunlu hale getirmiştir. Eğer İslami hükümler, evrensel olabilseydi içtihadı yenileme gibi bir gereksinim ortaya çıkmayacaktı.

3. İslam hukukunda nesih kavramı, hükümlerin daha peygamber zamanına bile tarihsel olduğunun en büyük delilidir. Peygamber döneminde dahi hükümler birbirini yürürlükten kaldırmışken sonraki dönemlerde hükümlerin birbirini yürürlükten kaldırmamaları mümkün değildir. Hz.Ömerin zekât verilecek sınıflardan birisini Kuranda geçtiği halde şartları değiştiğini varsayarak kaldırması bu bağlamda en önemli örnektir.

4. Sosyal değişme insan hayatında her zaman olacaktır. Devamlı değişen şartlar ve durumlara aynı hükmü bindirmek insanlığın geleceğini duraklamak olabileceği gibi üretimi de durdurur.

2. Evrensellik Görüşü

İslami hükümlerin genel geçer olduğu ve tarihin belirli bir zamanında belirli bir yerinde yaşayan insanlarla sınırlı olmadığını, kaynağının Allahtan olması sebebiyle her zaman her yerde hükümlerinin uygulanabileceğini söyleyen görüştür. Görüşleri için getirmiş oldukları delillerden bir kısmını ele alalım:

1. İslam sadece belirli bir kesim insanın sorunlarını çözmek için gelmiş olamaz. Çünkü kaynağı ilahidir. Allah zaman ve mekân üstü olduğu için onun sözlerinin ve sözlerinin ardındaki mesajlarının da evrensel ve zaman üstü olması gerekiyor.

2. İlk Müslümanların sadece Arap Yarımadasında İslam’ı yaymakla yetinmemeleri, Hz. Peygamberin diğer ülke hükümdarlarına gönderdiği mektuplar İslam’ın öz itibariyle evrensel olduğunu göstermektedir. Hz. Peygamberin bu mektuplarının sonucu Müslümanların sonraki hayatlarına ağır faturalar ödetmesine rağmen bundan vazgeçmediği ve tüm insanlığa seslendiği görülmektedir. Eğer İslam, sadece Arabistan yarımadasının sorunlarını çözme niyetiyle ortaya çıkmış olsaydı diğer ülkelere karşı bir müdahalede bulunması gerekmezdi.

3. İslam dininin son din olması, ayette söylendiği gibi bu dinin kemale erdirildiğinin söylenmesi de artık islama eklenecek yeni bir şeyin kalmadığını göstermektedir. Henüz tarihsel özelliklerinin etkisinden insanlık kurtulmamış olsaydı Hz. Muhammed son peygamber olmayacaktı.

4. Kuranın değişik yerlerinde geçen ve tüm insanlara seslenen ayetler olduğu için de kuranı bir bütün olarak evrensel görmek gerekiyor. Bu açıdan islamın dışında hiçbir akla, hiçbir sonuca ve hiçbir ideolojiye meyletmemek gerekir. Çünkü bu din her şeye gücü yeten bir varlıktan gelen mesajlardır ve her şey, onun aydınlığında yürüyebilmelidir.

5. Kuranın tarihsel olduğunu söylemek Allahın peygamberden sonra insanlara müdahalede bulunmadığı anlamına gelir. Bu yönüyle Allah 1400 yıl öncesine kadar insanlara iyilik yolunu göstermiş ama ondan sonrakilerin başlarının çarelerine bakmalarını dilemiştir. Bunun Allahın sıfatları ile çeliştiği açıktır.

3. Niteliğine Göre Hem Tarihsel Hem de Evrensel Olduğu Görüşü:

Bu görüş, ilk iki görüş arasındaki aşırı farkı dengeleyen görüştür. Ancak genel olarak yukarıdaki iki akım, birbirleriyle mücadele içinde olduğu için üçüncü gruptakileri karşı grupta görmektedirler. Bu görüş de şu hususlara dikkat çekmektedir.

1. Tarihsellik ve Evrenselliği Kuranın tamamında bulmak gerekmiyor. Kuranın tarihsel nitelikli hükümleri olabileceği gibi evrensel nitelikte de hükümleri olabilir. Bu görüşe göre Kuranın temel ilkeleri evrensel iken sosyal yapı ile ilgili önerdiği düzenlemeler, tarihseldir. Çünkü kaynağı ne olursa olsun sosyal yapının aynı kalması mümkün değildir. Öte yandan evrensel ilkeler ise hiçbir zaman değişemeyen ve insanın fıtratıyla uyumlu olan ortak vicdanın sesidir. Bunları da tarihsel görmek mümkün değildir. Bu açıdan bir kısmının tarihsel diğer bir kısmının evrensel olduğunu söylemekten başka bir seçenek kalmıyor. Peygamberler tarihi şeriatların değiştiği ama ilkelerin değişmediği örneklerle doludur. Diğer peygamberlerin de aslında çıkış amaçları evrensel ilkeler vermek idi, fakat imkânlarının kıtlığı sebebiyle belirli bir coğrafya ve belirli bir zamana hapsolmuşlardır.

2. Hükümler, verdikleri mesaj açısından evrensel, kullandıkları örnekler açısından ise tarihsel olabilir. Bu durumda verdiği örnekler sadece bir formdur ve diğer insanları bağlamayabilir ancak mesajından alınacak bir örnek olabilir. Yani bunlara göre evrensel olan hükmün lafızları değil, lafızların içerisinden çıkarılacak olan mesajlardır. Sebeb-i nüzul, hükmün lafzı açısından değerlendirilirse hükmün sebebidir ve tarihsel bir sebep olmaktan başka bir durumu olmaz. Ancak hükmün mesajı açısından bakılırsa nüzulün yegâne sebebi değil, benzer durumlarda da aynı hükmün uygulanacağı mesajını veren örnek bir sebeptir.

3. Bir hükmün tarihsel bir niteliğinin olması onun sadece o tarihin bir özelliği olacağı anlamına gelmez. Şartlara göre, kavramlara göre bu değiştirilebilir. Dolayısıyla, Kur’an-ı Kerim’in Arapça olması, Kureyş lehçesi ile gelmiş olması, önce Arapları muhatap alması, Mekke’yi, Medine’yi muhatap alması ve halkayı gittikçe genişletmesi, bunlar elbette, orada, o şartlarda, o gün geldiği için öyledir. Başka yerlerde gönderilmiş olsaydı muhtemelen başka olacaktı. Ama bunların böyle olması Kur’an-ı Kerim’in söylediklerinin tarihsel okunmasını gerektirmez. Neticede kuran evrensel ve aşkın olan mutlak bir varlıktan tarihsel olan ve göreceli olan varlıklara inmiştir. Böyle bir durumda çıkan ürünün göreceli olmasından başka bir seçenek olamaz. Ama bu durumda sonraki dönemleri ilgilendirmediği düşüncesi çıkarılamaz.

4. İslam’ı bir bütün olarak tarihsel görmek dinde sabitenin olmadığı kapısını açar. Bu açıdan dinde değişebilenler ile değişemeyenlerin birbirlerinden ayırt edilmesi gerekiyor. Bu yapılırken tamamen dinin gereksinimleri göz önünde bulundurulmalı, asrın bakış açıları tek ölçü olmamalıdır. Dindeki içtihad mekanizmasının özellikle sosyal hayata önemli bir düşünce gelişimini getirdiği düşünürsek değişebilenlerin ne olduğunu da göreceğiz.

D. Sonuç Ve Değerlendirme

İslam düşünce tarihinde İslami hükümleri evrensel olarak görenler ile tarihsel olarak görenler olmak üzere iki bakış açısı olduğu düşünülmesine rağmen konu hakkında detaylı bir araştırma yapıldığında kısmen evrenselliği veya kısmen tarihselliği kabul eden üçüncü bir görüşün de olduğu ortaya çıkmaktadır. Üçüncü görüş, henüz dar bir alanda tartışılıyorsa da ilk iki görüşün birbirleriyle olan tartışmalarını aza indirecek ve birbirlerini daha iyi anlamalarına sebep olacak bir görüş olabilir. Ne var ki şu an itibariyle üçüncü görüş,konu hakkındaki soruları daha da artırmış bulunmaktadır. Dinde değişebilenler ile değişemeyenlerin hangi açıdan birbirleriyle ayırt edilebileceği konusu tartışma halindedir. İçtihadların değişebileceği konusunda geniş bir görüş birliği olmasına rağmen kuran hükümlerinin de kısmen de olsa değişebileceğini düşünenler fazla yoktur. Meccellede “Mevrid-i nassta içtihada mesağ yoktur”(kuran ve hadislerde içtihat olmaz) derken diğer taraftan ile “ezmanın tağayyuru ile ahkâmın tağayyuru inkâr olunmaz”(zamanın değişmesiyle hükümlerin de değişeceği inkâr olunmaz” demektedir. Tarafların daha detaylı tartışmaları durumunda sorunun düzelmesi imkânı bulunmaktadır. Bu çalışmamız da bu sorunun çözümü için bir katkı konumundadır.

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

sayın asım bey konuyu açıklayıcı bilgileri göndermişsiniz. TŞK. EDERİM.

peki bu fikirler ışığında verilen 3 seçenekten hangisini kabul görücez şahsi fikirlerinizi öğrenmek isterim